قانقاریا ( گانگرن، خوره، سیاه ‌مُردِگی، بافت مردگی)

قانقاریا بیماری است که در آن به دلیل عدم جریان خون یا عفونت باکتریایی، بافت بدن می میرد. این بیماری بیشتر بر اندام انتهایی مانند انگشتان دست و پا تاثیر می گذارد_ البته می تواند در عضلات و اندام های داخلی نیز رخ دهد.
 

داشتن بیماری زمینه ایی تاثیر گذار بر رگ های خونی و جریان خون، مانند دیابت یا تصلب شرایین، احتمال ابتلا به قانقاریا را بالاتر می برد.

 
 

گزینه های درمانی قانقاریا عبارتند از برداشتن بافت مرده از طریق جراحی، آنتی بیوتیک ها و روش های دیگر. هرچه بیماری زودتر تشخیص داده شود، درمان بهتر و سریع تر خواهد بود.

• تغییر رنگ پوست - بسته به نوع قانقاریا از کم رنگ به آبی، بنفش، سیاه، برنز و یا قرمز
• خط روشن بین پوست سالم و آسیب دیده
• درد شدید و به دنبال آن احساس بی حسی
• ترشحات بدبو نشت شونده از زخم

 

چنانچه قانقاریا در بافت زیر سطح پوست رخ دهد، مانند قانقاریا گازی یا داخلی، علایم زیر ممکن است دیده شود:
تورم و دردناکی در بافت آسیب دیده 

• تب و احساس ناخوشی

 

اگر عفونت باکتریایی ایجاد کننده ی قانقاریا در کل بدن پخش شود باعث حالتی به نام " شوک سپتیک " می شود. علایم شوک سپتیک عبارتند از:

• فشار خون پایین
• تب_ ممکن است رخ دهد و یا برعکس دمای بدن کمتر از 36 درجه سانتیگراد (96.8 فارنهایت) شود. 
• سریع شدن ضربان قلب
• سبکی سر
• تنگی نفس
• گیجی

 

قانقاریا یک بیماری جدی است و نیاز به درمان فوری دارد. بلافاصله به پزشک مراجعه کنید اگر درد مداوم و بی دلیل در هر ناحیه از بدن به همراه یکی یا تعدادی از علایم زیر داشتید:

• تب مداوم
• تغییرات پوستی_ از جمله تغییر رنگ، گرمی، تورم، تاول یا ضایعات پوستی که از بین نمی روند
• ترشحات بدبو نشت شونده از زخم
• درد ناگهانی_ در محلی که اخیرا جراحی شده و یا زخم بوده است
• پوست رنگ پریده، سخت، سرد و بی حس

 

• عدم خون رسانی. خون، اکسیژن و مواد مغذی برای تغذیه کردن سلول های بدن و اجزای مورد نیاز سیستم ایمنی، مانند آنتی بادی، جهت دفع کردن عفونت را فراهم می کند. بدون جریان خون، سلول ها می میرند و بافت فاسد می شود.
• عفونت. اگر باکتری بدون کنترل و برای مدت طولانی رشد کند، عفونت ایجاد شده  و بافت می میرد_ یعنی قانقاریا.  

 

انواع قانقاریا

• خشک. پوست خشک و چروک خورده و رنگ آن از قهوه ای، ارغوانی آبی تا سیاه متفاوت است. این قانقاریا به آرامی گسترش پیدا می کند. اغلب در افرادی رخ می دهد که دچار بیماری های مسدود کننده ی رگ های خونی، مانند تصلب شرایین، هستند.
• مرطوب یا تر. در صورت وجود عفونت باکتریایی در بافت آسیب دیده، قانقاریا را مرطوب یا تر می نامند. تورم، تاول و ظاهر مرطوب از ویژگی های معمول این نوع قانقاریا است. قانقاریای مرطوب ممکن است پس از سوختگی، سرمازدگی یا آسیب دیدگی شدید ایجاد شود. اغلب در افراد مبتلا به دیابتی رخ می دهد که ندانسته به انگشتان پا یا شست پاها آسیب می رسانند. این نوع قانقاریا باید به بلافاصله درمان شود زیرا گسترش آن سریع و مرگبار است.  
• گازی. این نوع قانقاریا معمولا بر بافت های عضلانی عمقی تاثیر می گذارد. در شروع بیماری، سطح پوست ممکن است طبیعی به نظر برسد. با پیشرفت بیماری، پوست ممکن است رنگ پریده شده و سپس به رنگ خاکستری یا بنفش قرمز تغییر پیدا کند. ظاهر حباب مانند روی پوست ظاهر می شود که به محض لمس شدن صدای "شکستن یا ترکیدن" ایجاد می کند؛ به دلیل وجود گاز در داخل بافت ها. قانقاریا گازی معمولا توسط عفونت باکتریایی " کلستریدیوم پرفرنژنس" ایجاد می شود_ این عفونت در ناحیه آسیب دیده و یا زخم جراحی فاقد جریان خون ایجاد می شود. عفونت باکتریایی با ایجاد مواد سمی آزاد کننده ی گاز_از این رو نام آن " قانقاریا گازی" است_ باعث مرگ بافت می شود. همانند قانقاریا مرطوب، این نوع قانقاریا نیز مرگبار است.
• داخلی. این نوع قانقاریا بر یک یا تعداد بیشتری از اندام داخلی_ مانند روده، کیسه صفرا و یا آپاندیس_ تاثیر می گذارد. با مسدود شدن جریان خون به ارگان های داخلی_ به عنوان مثال، هنگامی که بیماری فتق باعث تورم و پیچ خوردگی روده می شود _ این نوع قانقاریا ایجاد می شود. قانقاریا داخلی باعث تب و درد شدید و در صورت عدم درمان منجر به مرگ می شود.
• فورنیه (Fournier's gangrene). این نوع قانقاریا در اندام تناسلی دیده می شود. در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد. این نوع قانقاریا معمولا به دلیل عفونت ناحیه تناسلی یا مجاری ادراری و تناسلی به وجود می آید و باعث درد، حساسیت به لمس، قرمزی و تورم می شود.
• هم افزایی باکتریایی گسترش یابنده یا ملانی (Meleney's gangrene). این نوع از قانقاریا بسیار نادر است و معمولا پس از عمل جراحی رخ می دهد. ضایعات دردناک پوستی یک تا دو هفته بعد از انجام عمل جراحی ظاهر می شوند.

 

 

• دیابت. بدن افراد مبتلا به دیابت به اندازه کافی هورمون انسولین (به سلول ها کمک می کند تا قند را از خون بگیرد) ترشح نمی کند و یا به اثرات انسولین مقاوم می شود. در نهایت، سطح قند خون بالا می تواند به عروق خونی آسیب رسانده و جریان خون را قطع کند.
• بیماری رگ های خونی. سخت و تنگ شدن رگ های خونی (تصلب شرایین) و لخته شدن خون می تواند مانع جریان خون شود.
• آسیب یا جراحی شدید. هر فعالیتی که باعث آسیب به پوست و بافت زیر آن شود، از جمله آسیب دیدگی یا سرمازدگی، به خصوص در هنگام داشتن بیماری زمینه ای مسدود کننده ی جریان خون به منطقه آسیب دیده، می تواند به قانقاریا منجر شود.
• سیگار کشیدن. احتمال ابتلا به قانقاریا در افراد سیگاری بیشتر است.
• چاقی. چاقی همراه با دیابت و بیماری های عروقی می تواند باعث قانقاریا شود. خود چاقی به تنهایی نیز خطرساز است زیرا فشار وزن اضافی به تنهایی می تواند شریان ها را فشرده کرده منجر به کاهش جریان خون و افزایش خطر ابتلا به عفونت و بهبودی دیر هنگام زخم ها شود.
• سرکوب کننده سیستم ایمنی. ابتلا به اچ آی وی (HIV) و یا شیمی درمانی /  پرتو درمانی باعث کاهش توانایی بدن در مقابله با عفونت می شود. 
• دارو. در موارد نادر، داروی ضد انعقاد وارفارین (Coumadin) باعث قانقاریا می شود_ به خصوص در ترکیب با هپارین.

 

• قانقاریا می تواند به  زخم و یا نیاز به جراحی ترمیمی منجر شود. گاهی اوقات، میزان مرگ بافت به قدری است که نیاز به قطع عضو است_ به ویژه در پاها. 
• درمان نکردن قانقاریای آلوده به باکتری به معنای گسترش آن در دیگر ارگانها و مرگ است. 

با دیدن علایم قانقاریا سریع به پزشک مراجعه کنید. بسته به شدت قانقاریا ممکن است نیاز به تماس با اورژانس و دریافت کمک های پزشکی فوری باشد. 

سوالات شما از پزشک
پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:

• علایمی که مشاهده کرده ایید، و مدت زمان ظهور آنها. تاریخ دقیق شروع علایم، نحوه گسترش و بدتر شدن علایم را به پزشک اطلاع دهید. هرچه جزییات بیشتری در اختیار پزشک قرار گیرد، تشخیص راحت تر خواهد بود.
• هر نوع جراحت و زخم پوستی اخیر، از جمله گزیدگی، بریدگی، جای تزریق، جراحی، یا یخ زدگی. در صورت استفاده از مواد مخدر تزریقی، پزشک را مطلع سازید. 
• اطلاعات پزشکی مهم، از جمله دیگر شرایط پزشکی که تشخیص و درمان شده است. هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی.
• اسم خویشاوند یا دوستی که شما را در زمان معاینه همراهی کند تا تمام موارد توضیح داده شده توسط پزشک را برای شما ثبت و ضبط کند. 
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید

سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• علت اصلی و ایجاد کننده ی این علایم و یا حالات چیست؟
• چه آزمایشاتی باید انجام دهم؟ 
• نیاز به بستری شدن دارم؟
• درمان مناسب چیست؟
• چه مدت طول می کشد تا بهبودی حاصل شود؟
• بهبودی " کامل " خواهد بود؟ اگر چنین است، چه مدت طول می کشد تا بهبودی کامل ایجاد شود؟
• آیا دچار عوارض جانبی طولانی مدت می شوم؟

 

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما

• علایم دقیقا چه هستند؟
• علایم از چه زمانی شروع شده اند؟
• درد در ناحیه تحت تاثیر چقدر است؟
• آیا علایم گسترش یافته یا بدتر شده اند؟
• آیا اخیرا دچار جراحت یا زخم پوستی شده ایید، همچون بریدگی، زخم، گزیدگی، و یا عمل جراحی داشته ایید؟
• آیا به تازگی و طولانی مدت در معرض سرمای شدید قرار گرفته ایید به نحوی که پوست دچار تغییر رنگ و یا بی حسی شده باشد؟
•  آیا داروی تزریقی و یا مواد مخدر تزریقی استفاده می کنید؟
• آیا مشکل پزشکی دیگری دارید؟
• چه نوع دارویی را در حال حاضر و یا اخیرا مصرف کرده ایید، شامل داروهای تجویزی، بدون نسخه، ویتامین، و مکمل گیاهی؟

 

• آزمایش خون. افزایش غیر طبیعی تعداد گلبول های سفید خون اغلب نشاندهنده ی وجود عفونت است.
• تصویربرداری. عکس برداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن (CT) یا ام آر آی (MRI) ساختارهای داخلی بدن و میزان گسترش قانقاریا را نشان خواهد داد. آنژیوگرام نوعی تصویربرداری از شریان ها است. در طول این تست، ماده حاجب به داخل جریان خون تزریق و نحوه ی جریان خون با استفاده از تصاویر اشعه ایکس ارزیابی می شود. آنژیوگرام می تواند رگ مسدود شده را مشخص کند. 
• جراحي. بری ارزیابی میزان گستردگی قانقاریا ممکن است جراحی انجام شود. 
• کشت آزمایشگاهی مایع یا بافت. مایع گرفته شده از تاول پوستی از لحاظ داشتن باکتری کلستریدیوم پرفرنژنس_ علت اصلی قانقاریا گازی_ و یا با مشاهده ی نمونه بافت زیر میکروسکوپ، علایم مرگ سلولی بررسی می شود.

 

• جراحي. پزشک با برداشتن بافت های مرده از گسترش قانقاریا جلوگیری کرده و به بهبود بافت سالم کمک می کند. در صورت امکان، پزشک ممکن است عروق خونی آسیب دیده را ترمیم کند تا جریان خون به منطقه آسیب دیده افزایش پیدا کند. " پیوند پوست " نوعی عمل جراحی ترمیمی است که برای آسیب پوستی ناشی از قانقاریا استفاده می شود. در طول پیوند پوست، پزشک پوست سالم را از منطقه ی دیگری از بدن_ معمولا جایی که زیر لباس می ماند_ بر می دارد و با دقت روی منطقه ی آسیب دیده می کشد، سپس پانسمان کرده و یا بخیه می زند. پیوند پوست تنها زمانی کارساز است که  جریان خون به پوست آسیب دیده ترمیم شده باشد. در موارد شدید قانقاریا، قسمت تحت تاثیر بدن_ مانند انگشتان، شست ها، و اندام ها_ ممکن است با عمل جراحی برداشته شود (قطع عضو آسیب دیده). در برخی موارد، اندام مصنوعی (پروتز) جایگزین می شود.
• آنتی بیوتیک ها. آنتی بیوتیک های وریدی ممکن است در درمان قانقاریای عفونی موثر باشند.
• درمان با اکسیژن پرفشار (HBOT). تحت فشار و افزایش اکسیژن، خون قادر به حمل مقادیر بیشتری از اکسیژن خواهد بود. خون غنی از اکسیژن، رشد باکتری ایجاد شده در غیاب اکسیژن را کند کرده و زخم های عفونی را التیام می بخشد. در این نوع درمان، بیمار در یک اتاق خاص قرار می گیرد، اکسیژن خالص تحت فشار به بیمار داده می شود و فشار داخل محفظه به آرامی به حدود دو و نیم برابر فشار معمولی جو افزایش می یابد. درمان با اکسیژن پرفشار برای قانقاریا گازی حدود 90 دقیقه طول می کشد. بیمار ممکن است به دو تا سه جلسه درمانی روزانه نیاز داشته باشد.

 

"مراقبت های حمایتی" دیگر درمان قانقاریا است که در آن با استفاده از مایعات، مواد مغذی و دارو، درد و ناراحتی تسکین داده می شود.

دید کلی
به طور کلی، افرادی که دچار قانقاریا خشک هستند احتمال بیشتری برای بهبودی کامل دارند. زیرا این نوع قانقاریا ناشی از عفونت باکتریایی نیست و آهسته تر از دیگر انواع قانقاریا گسترش می یابد. با این حال، اگر قانقاریا ناشی از عفونت باکتریایی به موقع تشخیص داده و درمان شود، شانس بهبودی بالا خواهد بود.

 

 

• کنترل کردن دیابت. چنانچه مبتلا به دیابت هستید، هر روز دستها و پاها را معاینه کنید تا بریده یا زخم نباشد و علایم عفونت_ مثل قرمزی، تورم یا ترشح_ را بررسی کنید. از پزشک معالج بخواهید که حداقل یک بار در سال دست ها و پاها را معاینه دقیق بکند.
• کم کردن وزن. وزن اضافی نه تنها خطر ابتلا به دیابت را بالا می برد، بلکه بصورت مستقیم بر شریان ها و جریان خون فشار وارد کرده و خطر عفونت و بهبود نیافتن زخم را افزایش می دهد.
• استعمال نکردن دخانیات. تنباکو می تواند به رگ های خونی آسیب برساند.
• اجتناب از عفونی شدن. شستن هر گونه زخم باز با صابون و آب و تمیز و خشک نگه داشتن آن تا زمان التیام از عفونی شدنش جلوگیری می کند.
• اجتناب از سرمازدگی. پوست سرمازده می تواند دچار قانقاریا شود. زیرا سرمازدگی گردش خون را در منطقه آسیب دیده کاهش می دهد. چنانچه پس از باقی ماندن طولانی مدت در هوای سرد، پوست رنگ پریده، سخت، سرد و بی حس شده است، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.