سنگ کلیه

سنگ های کلیه توده های سخت و کوچکی از مواد معدنی هستند که در داخل کلیه ها تشکیل می شوند. این سنگ ها از مواد معدنی و اسید نمک تشکیل شده اند. بروز سنگ کلیه دارای دلایل مختلفی است و می تواند هر بخشی از دستگاه ادراری را تحت تاثیر قرار دهد –از کلیه ها تا مثانه. معمولا سنگ ها زمانی تشکیل می شوند که ادرار متمرکز شود و در نتیجه به مواد معدنی اجازه داده می شود تا متبلور شده و به هم بچسبند. 
دفع سنگ های کلیه بسیار دردناک است اما این سنگ ها معمولا باعث بروز آسیب های دائمی نمی شوند. اقداماتی که بیمار می تواند انجام دهد مصرف ضد درد و نوشیدن مایعات زیاد می باشد تا بتواند سنگ را دفع کند که آن نیز بستگی به شرایط وی دارد. در برخی موارد جراحی لازم می شود – به عنوان مثال اگر سنگ در دستگاه ادرار بماند یا باعث بروز مشکلاتی شود. 
اگر فرد در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشد، پزشک روش های درمانی پیشگیرانه تجویز خواهد کرد تا خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. 

علائم سنگ کلیه تا زمانی که سنگ در کلیه حرکت نکند یا وارد حالب نشود – حالب لوله ای است که کلیه را به مثانه متصل می کند- بروز نمی کند. زمانی که این اتفاق بیفتد، فرد بیمار علائم زیر را مشاهده خواهد کرد:
•    درد شدید در پهلو پشت و زیر دنده ها
•    دردی که تا پایین شکم و کشاله های ران کشیده می شود. 
•    دردی که شدت آن کم و زیاد می شود. 
•    بروز درد در هنگام ادرار 
•    ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
•    ادرار تیره رنگ یا داری بوی بد
•    تهوع و استفراغ
•    نیاز مداوم به دفع ادرار
•    ادرار کردن بیشتر از حد معمول
•    در صورت وجود عفونت، تب و لرز مشاهده خواهد شد.
•    دفع مقدار کمی از ادرار
درد ناشی از سنگ کلیه، با حرکت سنگ در کلیه، تغییر می کند – به عنوان مثال محل آن و یا شدت آن تغییر می کند. 

اگر علائم نگران کننده ای در خود مشاهده می کنید، به پزشک مراجعه کنید. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، به دنبال درمان فوری باشید:
•    درد بسیار شدید و غیرقابل تحمل که نشستن هم برایتان دشوار است. 
•    دردی که با تهوع و استفراغ همراه است. 
•    دردی که با تب و لرز همراه است. 
•    مشاهده خون در ادرار
•    مشکل در دفع ادرار

سنگ کلیه دارای علت خاص و مشخصی نیست، گرچه عوامل زیادی هستند که خطر بروز آن را افزایش می دهند. سنگ کلیه زمانی تشکیل می شود که ادرار بیشتر حاوی مواد تشکیل دهنده کریستال است – موادی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک – تا موادی که ادرار را رقیق می کنند. در همین زمان ادرار فاقد موادی است که از چسبیدن کریستال ها به یکدیگر جلوگیری کند. در نتیجه محیطی مناسب برای تشکیل سنگ کلیه فراهم شده است. 

انواع سنگ کلیه ها

شناخت نوع سنگ کلیه به تعیین علت بروز آن کمک می کند و در نتیجه پیدا کردن راه کارهایی برای کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه راحت تر می شود. انواع سنگ کلیه عبارتند از:
•    سنگ های کلسیمی: بسیاری از سنگ کلیه ها از نوع سنگ های کلسیمی هستند که معمولا به شکل کلسیم اگزالات می باشند. اگزالات ماده ای است که به طور طبیعی در غذا یافت می شود. برخی از میوه ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات دارای میزان بالای اگزالات هستند. کبد نیز اگزالات تولید می کند. عوامل تغذیه ای، میزان بالای ویتامین D، جراحی روده و دیگر اختلالات سوخت و ساز بدن باعث افزایش غلظت کلسیم و یا اگزالات در ادرار می شوند. سنگ های کلسیمی ممکن است به شکل فسفات کلسیم نیز باشند. 
•    سنگ های استروویت: سنگ استروویت در پاسخ به نوعی عفونت، مانند عفونت دستگاه ادرار، تشکیل می شود. این سنگ ها به سرعت رشد کرده و بسیار بزرگ می شوند و گاهی با علائم هشدار دهنده ای همراه هستند. 
•    سنگ های اسید اوریک: سنگ اسید اوریک در افرادی تشکیل می شود که مایعات کم می نوشند یا کسانی که آب زیادی از بدن خود را از دست داده اند، افرادی که از رژیم های غذایی دارای پروتئین بالا استفاده می کنند و یا کسانی که مبتلا به نقرس هستند. 
•    سنگ سیستین: ین سنگ در افرادی تشکیل می شود که مبتلا به نوعی بیماری موروثی هستند که به علت آن کلیه ها میزان بالایی از آمینو اسید را دفع می کنند. 
•    انواع دیگر سنگ ها: انواع دیگری از سنگ های کمیاب کلیه نیز ممکن است در افراد رخ دهند. 

عواملی که احتمال بروز سنگ کلیه را بیشتر می کنند، عبارتند از: 
•    سابقه شخصی یا خانوادگی: اگر در بین اعضای خانواده تان کسی مبتلا به سنگ کلیه باشد، شما نیز در معرض ابتلا به این بیماری هستید. اگر قبلا یک یا دو سنگ کلیه داشته اید، همچنان خطر بروز سنگ کلیه در شما وجود دارد. 
•    کم آبی بدن: نوشیدن آب کم در طول روز خطر ابتلا به سنگ کلیه را تا حد زیادی افزایش می دهد. افرادی که در مناطق گرم زندگی می کنند یا کسانی که زیاد عرق می کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. 
•    برخی رژیم های خاص: رژیم غذایی که دارای میزان پروتئین و قند بالاست، خطر ابتلا به برخی انواع سنگ کلیه ها را افزایش می دهد. این امر دز مورد رژیم غذایی دارای میزان سدیم بالا نیز درست است. سدیم زیاد در غذا باعث افزایش میزان کلسیمی می شود که کلیه ها باید فیلتر کنند و در نتیجه خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. 
•    اضافه وزن و چاقی: میزان بالای توده بدن، دور کمر بزرگ و افزایش وزن، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. 
•    بیماری ها و جراحی دستگاه گوارش: جراحی کنار گذر معده (gastric bypass)، بیماری های التهابی روده و یا اسهال مزمن، بر روی فرایند دستگاه گوارش بر روی جذب کلسیم و آب تاثیر می گذارد و در نتیجه سطح مواد تشکیل دهنده سنگ کلیه را در ادرار افزایش می دهد. 
•    دیگر شرایط پزشکی: بیماری ها و شرایطی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند، عبارتند از برخی داروها، برخی عفونت های دستگاه ادرار، رنال توبولر اسیدوز، سیستینوری (cystinuria) و پرکاری تیروئید. 

در رابطه با پیامدهای مربوط به بیماری سنگ کلیه با پزشک خود مشورت کنید. 

درمان سنگ های کوچک کلیه که کلیه را مسدود نمی کنند و باعث بروز مشکلات دیگری هم نمی شوند، ساده می باشد. اما اگر سنگ شما بزرگ است و دچار دردهای شدیدی می شوید، به متخصصی ارجاع داده خواهید شد که در زمینه درمان مشکلات دستگاه ادرار تخصص دارد (اورولوژیست یا نفرولوژیست). 
قبل از مراجعه به پزشک چه باید بکنید؟
•    قبل از ملاقات پزشک، در مورد اقدامات لازم با پزشک مشورت کنید، مانند محدودیت رژیم غذایی.
•    تمام علائم خود را یادداشت کنید، حتی مواردی که فکر می کنید به سنگ کلیه ارتباطی ندارد. 
•    میزان نوشیدن آب و دفع ادرار خود را در 24 ساعت ثبت کنید. 
•    یکی از دوستان و اعضای خانواده خود را همراه خود ببرید تا در به خاطر سپردن صحبت های پزشک به شما کمک کند. 
•    سوالات خود را یادداشت کنید. 
برخی سوالات مهم مربوط به سنگ کلیه عبارتند از: 
•    آیا من به سنگ کلیه مبتلا هستم؟ 
•    سنگ کلیه من چه اندازه است؟ 
•    این سنگ کجا واقع شده است؟ 
•    چه نوع سنگ کلیه ای دارم؟
•    آیا برای درمان این سنگ به دارو احتیاج دارم؟
•    آیا به جراحی یا دیگر فرایندها نیاز دارم؟
•    احتمال بروز سنگ کلیه دیگر چه اندازه است؟
•    چگونه می توان از بروز سنگ کلیه پیشگیری کرد؟
•    من مشکلات پزشکی دیگری هم دارم، چگونه می توان همه آنها را با هم مدیریت کرد؟
•    آیا محدودیتی برای من وجود دارد؟
•    آیا جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
•    آیا جزوه آموزشی یا وب سایتی در ارتباط با این بیماری وجود دارد؟
•    آیا تکرار این ملاقات ها لازم است؟
علاوه برسوالات مطرح شده در اینجا، ممکن است سوالات دیگری هم داشته باشید، به هرحال در مورد پرسیدن سوالات خود تردید نداشته باشید. 
انتظارات شما از پزشک
پزشک نیز سوالاتی از شما خواهد پرسید که عبارتند از: 
•    علائم شما چه زمانی شروع شد؟
•    آیا این علائم مداوم هستند یا به گهگاه اتفاق می افتند؟
•    شدت این علائم چه اندازه است؟ 
•    چه عواملی باعث بهبود علائم در شما می شوند؟
•    چه عواملی باعث بدتر شدن علائم در شما می شوند؟
•    آیا در خانواده شما کسی به سنگ کلیه مبتلا است؟

اگر پزشک به سنگ کلیه مشکوک باشد، آزمایشاتی که بر روی شما انجام خواهد شد عبارتند از:
•    آزمایش خون: آزمایش خون میزان کلسیم و اسید اوریک را در خون نشان می دهد. نتایج آزمایش خون به کنترل سلامت کلیه ها کمک می کند و به این وسیله پزشک عوامل دیگر را نیز بررسی خواهد کرد. 
•    آزمایش ادرار: آزمایش بر روی ادراری که طی 24 ساعت جمع آوری شده، نشان می دهد که شما در حال دفع مقدار زیادی از مواد معدنی تشکیل دهنده سنگ هستید یا دارای مقدار کمی مواد جلوگیری کننده از سنگ می باشید. برای این آزمایش پزشک از شما می خواهد که نمونه ادرار خود را طی دو روز متوالی جمع آوری کنید. 
•    تصویربرداری: آزمایش های تصویری سنگ کلیه را در دستگاه ادراری نشان می دهند. نمونه هایی از اشعه X ساده از شکم، که ممکن است سنگ های کوچک کلیه را نادیده بگیرد و توموگرافی کامپیوتری که حتی کوچکترین سنگ ها را نیز نشان می دهد، گزینه های مربوط به این روش هستند. 
دیگر روش های تصویربرداری عبارتند از روش فراصوتی (ultrasound)، آزمایش غیرتهاجمی و اوروگرافی وریدی.
•    بررسی انتقال سنگ ها: ممکن است از شما خواسته شود که در یک صافی ادرار کنید تا نمونه های سنگ منتقل شده از شما گرفته شوند. بررسی های آزمایشگاهی بر روی سنگ های کلیه مواد تشکیل دهنده آن را نشان می دهد. پزشک از این اطلاعات برای تعیین علت سنگ های کلیه و طرح برنامه ای برای پیشگیری از بروز آن استفاده می کند. 

روش های درمانی سنگ کلیه بسته به نوع سنگ، متفاوت است. 
سنگ های کوچک با کمترین علائم
بسیاری از سنگ های کلیه نیازی به درمان های تهاجمی ندارند. بیمار می تواند به روش های زیر یک سنگ کوچک را دفع کند: 
•    نوشیدن آب: نوشیدن آب به میزان 2 تا 3 لیتر در روز به سیستم ادراری شما کمک می کند. نوشیدن مایعات کافی – به ویژه آب – به تولید ادرار روشن یا نزدیک به روشن کمک می کند، مگر اینکه پزشک توصیه دیگری کرده باشد. 
•    مصرف ضد درد: دفع یک سنگ کوچک باعث بروز درد می شود. برای رهایی از این درد پزشک ضد دردهایی مانند ایبوپروفن، استامینوفن یا سدیم ناپروکسن تجویز می کند. 
•    دارو درمانی: پزشک داروهایی تجویز خواهد کرد که به دفع سنگ کلیه کمک می کند. این نوع دارو که مسدود کننده آلفا نامیده می شود، عضلات حالب را شل کرده و به دفع سریعتر سنگ با درد کمتر کمک می کند. 
سنگ های بزرگتر که باعث بروز علائم می شوند:
سنگ کلیه ای که با اقدامات درمانی معمول درمان نمی شود – یا به خاطر اینکه بیش از اندازه بزرگ است و به خودی خود دفع نمی شود و یا به خاطر اینکه باعث خونریزی و صدمه زدن به کلیه ها و عفونت های ادراری می شود – به درمان های پیشرفته تری نیاز دارد. این روش ها عبارتند از:
•    استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ ها: برای برخی سنگ های خاص – بسته به اندازه و موقعیت سنگ – پزشک فرایندی به نام شکستن سنگ های کلیه از طریق دستگاه سگ شکن (ESWL) را توصیه خواهد کرد. روش ESWL از امواج صوتی برای ایجاد لرزش های شدید (امواج شوک) استفاده می کند و سنگ را به قطعات خیلی کوچک می شکند که از طریق ادرار قابل دفع می باشد. این فرایند 45 تا 60 دقیقه طول می کشد و باعث درد خفیف می شود، بنابراین ممکن است پزشک برای بیمار آرام بخش یا بیهوشی استفاده کند. 
استفاده از روش ESWL باعث مشاهده خون در ادرار، سوزش در پشت یا شکم و دیگر ارگان های مرتبط می شود و به علاوه دفع قطعات سنگ از مسیر ادرار نیز با ناراحتی همراه خواهد بود. 
•    جراحی برای برداشتن سنگ های خیلی بزرگ در کلیه: این جراحی به وسیله روشی به نام نفرولیتوتومی از طریق پوست انجام می شود که شامل جراحی و برداشتن سنگ کلیه با استفاده از تلسکوپ و ابزار وارد شده از طریق یک برش کوچک در پشت می باشد. در طی این جراحی فرد کاملا بیهوش می شود و به مدت یک یا دو هفته برای بهبود در بیمارستان بستری خواهد شد. اگر روش ESWL ناموفق باشد، پزشک این روش را استفاده خواهد کرد. 
•    استفاده از اسکوپ برای از بین بردن سنگ ها: برای از بین بردن یک سنگ کوچک در کلیه یا مسیر ادرار (حالب)، پزشک یک لوله نازک و روشن را که به یک دوربین مجهز می باشد، از طریق مجاری ادرار و مثانه وارد حالب می کند. زمانی که محل سنگ تعیین شد، از ابزار خاصی برای شکستن سنگ به قطعات کوچک تر استفاده می شود که پس از آن قطعات خرد شده سنگ وارد ادرار شده و از آن طریق دفع می شوند. پس از انجام این فرایند پزشک لوله کوچکی به نام استنت (stent) را در حالب قرار می دهد که به از بین بردن التهاب و بهبود آن کمک می کند. در این روش فرد احتمالا به بیهوشی عمومی یا موضعی نیاز خواهد داشت. 
•    جراحی غده پاراتیروئید: برخی سنگ ها از نوع فسفات کلسیم توسط غدد پاراتیروئید بیش از حد فعال تولید می شوند. این غدد در چهار گوشه غده تیروئید قرار گرفته اند. وقتی این غده ها بیش از حد هورمون پاراتیروئید، هیپرپاراتیروئیدیسم (hyperparathyroidism)، تولید کنند، سطح کلسیم بیش از حد بالا رفته و در نتیجه سنگ کلیه تشکیل می شود.
هیپرپاراتیروئیدیسم گاهی زمانی اتفاق می فتد که یک تومور کوچک خوش خیم در یکی از غدد پاراتیروئید تشکیل شود یا شرایطی به وجود آید که منجر به تولید این غدد شود. جلوگیری از رشد غده تشکیل سنگ کلیه را نیز متوقف خواهد کرد. یا ممکن است پزشک درمانی را پیشنهاد کند که باعث شود غده پاراتیروئید بیش از حد هورمون تولید کند.

برای پیشگیری از سنگ کلیه برخی عادت های زنگی خود را تغییر دهید. از جمله این عادت ها عبارتند از:

•    نوشیدن آب در طول روز: در مورد افرادی که سابقه ابتلا به سنگ کلیه را دارند، پزشک ها معمولا دفع حدودا 2.5 لیتر ادرار را در روز توصیه می کنند. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که خروجی ادرار خود را اندازه بگیرد تا مطمئن شود وی به اندازه کافی آب می نوشد. 
اگر در منطقه گرم و خشک زندگی می کنید یا به طور مداوم ورزش می کنید، نیاز به نوشیدن آب بیشتری دارید تا دفع ادرار بیشتری داشته باشید. اگر ادرار شما روشن است، به این معناست که آب کافی نوشیده اید. 

•    کمتر از غذاهای حاوی اگزالات مصرف کنید: اگر مستعد تشکیل سنگ کلسیم اگزالات هستید، پزشک به شما توصیه خواهد کرد که غذاهای حاوی اگزالات را در رژیم خود کم کنید. این غذاها عبارتند از ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، برگ چغندر، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا. 
•    رژیم غذایی را انتخاب کنید که نمک و پروتئین حیوانی کمتری دارد: میزان مصرف نمک را کم کنید و بیشتر منابع پروتئینی غیرحیوانی استفاده کنید، مانند حبوبات. توجه داشته باشید که جایگزینی برای نمک انتخاب کنید. 
•    به خوردن غذاهای غنی از کلسیم ادامه دهید، اما از مکمل های کلسیم با احتیاط مصرف کنید: وجود کلسیم در مواد غذایی تاثیری بر روی سنگ کلیه ندارد. به خوردن غذاهای حاوی کلسیم ادامه دهید، مگر اینکه پزشک آن را ممنوع کند. قبل از مصرف مکمل های کلسیم با پزشک خود مشورت کنید، چرا که این مکمل ها با تشکیل سنگ کلیه در ارتباط هستند. با مصرف این مکمل ها همراه با وعده های غذایی خطر آنها کاهش می یابد. رژیم غذایی حاوی کلسیم پایین نیز می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را در افراد افزایش دهد. 
می توانید برای پیشگیری از خطر ابتلا به سنگ کلیه با متخصص تغذیه صحبت کنید. 

در مورد داروهای جایگزین مربوط به بیماری سنگ کلیه با پزشک خود مشورت کنید. 

پیشگیری از سنگ های کلیه ممکن است با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو همراه باشد. 
تغییر سبک زندگی
اگر هر یک از اقدامات زیر را انجام دهید، خطر بروز سنگ کلیه در شما کاهش می یابد: 
•    نوشیدن آب در طول روز: در مورد افرادی که سابقه ابتلا به سنگ کلیه را دارند، پزشک ها معمولا دفع حدودا 2.5 لیتر ادرار را در روز توصیه می کنند. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که خروجی ادرار خود را اندازه بگیرد تا مطمئن شود وی به اندازه کافی آب می نوشد. 
اگر در منطقه گرم و خشک زندگی می کنید یا به طور مداوم ورزش می کنید، نیاز به نوشیدن آب بیشتری دارید تا دفع ادرار بیشتری داشته باشید. اگر ادرار شما روشن است، به این معناست که آب کافی نوشیده اید. 

•    کمتر از غذاهای حاوی اگزالات مصرف کنید: اگر مستعد تشکیل سنگ کلسیم اگزالات هستید، پزشک به شما توصیه خواهد کرد که غذاهای حاوی اگزالات را در رژیم خود کم کنید. این غذاها عبارتند از ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، برگ چغندر، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا. 
•    رژیم غذایی را انتخاب کنید که نمک و پروتئین حیوانی کمتری دارد: میزان مصرف نمک را کم کنید و بیشتر منابع پروتئینی غیرحیوانی استفاده کنید، مانند حبوبات. توجه داشته باشید که جایگزینی برای نمک انتخاب کنید. 
•    به خوردن غذاهای غنی از کلسیم ادامه دهید، اما از مکمل های کلسیم با احتیاط مصرف کنید: وجود کلسیم در مواد غذایی تاثیری بر روی سنگ کلیه ندارد. به خوردن غذاهای حاوی کلسیم ادامه دهید، مگر اینکه پزشک آن را ممنوع کند. قبل از مصرف مکمل های کلسیم با پزشک خود مشورت کنید، چرا که این مکمل ها با تشکیل سنگ کلیه در ارتباط هستند. با مصرف این مکمل ها همراه با وعده های غذایی خطر آنها کاهش می یابد. رژیم غذایی حاوی کلسیم پایین نیز می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را در افراد افزایش دهد. 
می توانید برای پیشگیری از خطر ابتلا به سنگ کلیه با متخصص تغذیه صحبت کنید. 
داروها:
برخی داروها می توانند میزان مواد معدنی و اسید را در ادرار کنترل کنند و برای افرادی که دارای انواع خاصی از سنگ کلیه هستند، مفید خواهند بود. نوع دارویی که پزشک تجویز می کند به نوع سنگ تشکیل شده بستگی دارد. در ادامه به برخی از این سنگ ها و داروهای آنها اشاره می کنیم: 
•    سنگ های کلسیم: برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی، پزشک داروی دیوروتیک تیازیدی (thiazide diuretic) یا یک حاوی فسفات تجویز می کند. 
•    سنگ های اسید اوریک: پزشک داروی آلوپورینول (Zyloprim, Alopim) را برای کاهش میزان اسید اوریک در خون و ادرار تجویز می کند و دارویی نیز برای حفظ خاصیت قلیایی ادرار توصیه خواهد شد. در برخی موارد آلوپورینول و یک عامل قلیایی می توانند سنگ اسید اوریک را در خود حل کنند. 
•    سنگ استروویت: برای پیشگیری از بروز سنگ استروویت، پزشک استراتژی های برای پیشگیری از بروز عفونت در ادرار پیشنهاد می کند. مصرف میزان کمی از آنتی بیوتیک ها در طولانی مدت به رسیدن به این هدف کمک می کند. به عنوان مثال پزشک مصرف آنتی بیوتیک را قبل و مدتی پس از جراحی پیشنهاد می کند تا به درمان سنگ های کلیه کمک شود. 
•    سنگ سیستین: درمان سنگ سیستین دشوار است. پزشک به شما توصیه می کند مایعات بیشتری بنوشید تا تولید ادرار بیشتری داشته باشید. اگر این روش به تنهایی موثر نباشد، دارویی تجویز خواهد شد که میزان سیستین را در ادرار کاهش دهد.