دیابت بارداری

دیابت بارداری در دوران حاملگی رخ می دهد. همانند دیگر انواع دیابت، دیابت بارداری نیز بر چگونگی پردازش قند (گلوکز) توسط سلول های بدن تاثیر می گذارد. دیابت بارداری با بالا بردن سطح قند خون بر حاملگی و سلامت جنین تاثیر می گذارد.

هر گونه عوارض بارداری نگران کننده است. خبر خوب این است که مادران باردار می توانند با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم مصرف دارو به کنترل دیابت بارداری کمک کنند. کنترل قند خون از زایمان دشوار جلوگیری کرده، باعث سلامت مادر و جنین می شود.  

در دیابت بارداری، قند خون معمولا پس از زایمان به حالت عادی بازمی گردد. اما ابتلا به دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را بیشتر می کند. به این دلیل پس از زایمان، کنترل و بررسی سطح قند خون ادامه پیدا می کند.

 

 

بسیاری از خانمها، علائم خاص نشاندهنده ابتلا به دیابت بارداری ندارند.

در صورت امکان، همزمان با تصمیم به بارداری به پزشک مراجعه کنید تا خطر ابتلا به دیابت بارداری را ارزیابی کند. با حاملگی، پزشک بررسی دیابت بارداری را به عنوان بخشی از مراقبت های دوران حاملگی در نظر می گیرد. در صورت ابتلا به دیابت بارداری، معاینات بیشتر و مکرر نیاز است. این معاینات بیشتر در سه ماهه آخر بارداری انجام می شوند، زمانی که پزشک سطح قند خون مادر و سلامت کودک را بررسی می کند.

پزشک ممکن است مادر را به افراد متخصص دیابت همچون متخصص غدد و متخصص تغذیه ارجا دهد. آنها می توانند در خصوص مدیریت سطح قند خون در دوران بارداری آموزشهای لازم را به مادر بدهند.

جهت اطمینان از بازگشت سطح قند خون به حالت عادی درست پس از زایمان و شش هفته بعد بررسی های لازم انجام می شود. یکبار ابتلا به دیابت بارداری به معنای کنترل منظم سطح قند خون در مراحل بعدی زندگی است.

میزان تکرار تست قند خون به نتایج تست بعد از زایمان بستگی دارد.

 

 

محققان علت اصلی و ایجاد کننده دیابت بارداری را کشف نکرده اند. شناسایی علت ایجاد کننده دیابت بارداری به درک چگونگی تاثیر گذاری بارداری بر پردازش گلوکز کمک می کند.

بدن با هضم ماده ی غذایی خورده شده آن را به قند (گلوکز) تبدیل کرده و وارد جریان خون می کند. در پاسخ، لوزالمعده _غده بزرگ پشت معده _ انسولین تولید می کند. انسولین هورمونی است که به انتقال گلوکز از جریان خون به سلول های بدن کمک می کند تا در آنجا به انرژی تبدیل شود. 

در طول بارداری، جفت_ که کودک را به جریان خون مادر متصل می کند_ سطح بالایی از هورمون های مختلف تولید می کند. تقریبا همه ی این هورمون ها عملکرد انسولین در سلول ها را مختل کرده و باعث بالا رفتن قند خون می شوند. بالا رفتن خفیف قند خون بعد از غذا در دوران بارداری طبیعی است.

با رشد جنین، جفت هورمون های مسدود کننده انسولین بیشتری تولید می کند. ابتلا به دیابت بارداری به این معنا است که هورمون های جفت باعث افزایش بیشتر قند خون و در نتیجه کاهش ایمنی و رشد جنین می شوند. دیابت بارداری معمولا در طول نیمه دوم بارداری _ گاهی اوقات اوایل هفته 20 و نه دیرتر از آن_ رخ می دهد.

 

 

• سن بالاتر از 25 سال. احتمال ابتلا به دیابت بارداری در خانمهای بزرگتر از 25 سال بیشتر است.
• سابقه خانوادگی و یا فردی. خطر ابتلا به دیابت بارداری افزایش می یابد اگر سابقه پیش- دیابت دارید_ قند خون کمی افزایش می یابد، ممکن است منجر به دیابت نوع 2 شود_ و یا یکی از اعضای خانواده مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت نوع 2 است. همچنین، احتمال ابتلا به دیابت بارداری افزایش می یابد اگر در بارداری قبلی دچار آن بوده، نوزادی سنگین تر از 4 کیلو (9 پوند) و یا بدون هیچ علتی نوزاد مرده به دنیا آورده باشید.
• اضافه وزن. احتمال ابتلا به دیابت بارداری در افراد دارای شاخص توده بدن (BMI)30 یا بالاتر بیشتر است.
• رنگین پوستی. به دلایل ناشناخته، احتمال ابتلا به دیابت بارداری در خانمهای سیاه پوست، اسپانیایی تبار، سرخ پوستان آمریکایی و آسیایی بیشتر است.

 

بسیاری از زنان مبتلا به دیابت بارداری، نوزادان سالم به دنیا می آورند. با این حال، دیابت بارداری کنترل نشده باعث  افزایش سطح قند خون و مشکلاتی برای مادر و جنین_ از جمله افزایش احتمال نیاز به سزارین_ می شود.

 

عوارض دیابت بارداری بر جنین:

• وزن بیش از حد هنگام تولد. گلوکز اضافی در جریان خون از جفت عبور کرده باعث تولید بیشتر انسولین توسط پانکراس جنین می شود. این امر باعث رشد بیش از حد (ماکروزومی یا جثه بزرگ) جنین می شود. جنین بسیار بزرگ_ 4 کیلوگرم به بالا_  ممکن است در لوله زایمان جمع شده، در هنگام تولد آسیب ببیند و نیاز به سزارین داشته باشد.
• نوزاد زودرس و سندرم زجر تنفسی. بالا بودن سطح قند خون مادر ممکن است باعث زایمان پیش از موعد شود. و یا به دلیل بزرگ شدن جنین، پزشک سزارین انجام دهد. نوزاد زودرس ممکن است دچار سندرم زجر تنفسی_ تنفس با مشکل_ شود. کودکان مبتلا به این سندرم ممکن است به کمک تنفس باید تا زمانی که ریه های خود بالغ و قوی تر می شوند. نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری ممکن است به سندرم زجر تنفسی حتی اگر آنها در اوایل متولد نشده را تجربه کنند.
• قند خون پایین (هیپوگلیسمی). گاهی اوقات، نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری مدت کوتاهی پس از تولد به علت تولید انسولین بالا دچار قند خون پایین (هیپوگلیسمی) می شوند. قند خون به شدت پایین ممکن است باعث تشنج نوزاد شود. تغذیه به موقع و گاهی اوقات محلول قندی وریدی می تواند سطح قند خون نوزاد را به حالت عادی بازگرداند.
• دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی. خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری بسیار بالا است.

دیابت بارداری درمان نشده می تواند به مرگ نوزاد قبل یا مدت کوتاهی پس از تولد منجر شود.

 

عوارض دیابت بارداری بر مادر:

• فشار خون بالا و پره اکلامپسی. دیابت بارداری خطر ابتلا به فشار خون بالا و پره اکلامپسی_ عارضه جدی بارداری که باعث فشار خون بالا و سایر علایم تهدید کننده زندگی مادر و نوزاد می شود_ را افزایش می دهد.
• دیابت در مراحل بعدی زندگی. ابتلا به دیابت بارداری به معنای بالا رفتن احتمال ابتلا به آن در بارداری بعدی است. احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 نیز در سنین بالاتر افزایش می یابد. با این حال، انتخاب شیوه درست زندگی همچون خوردن غذاهای سالم و ورزش می تواند به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده کمک کند.

 

از هر 4 خانم مبتلا به دیابت بارداری که پس از زایمان به وزن ایده آل رسیده اند، 1 نفر در نهایت مبتلا به دیابت نوع 2 می شود.

 

 

 

در اکثر موارد، از طریق غربالگری بارداری، دیابت بارداری تشخیص داده می شود. در صورت بالا بودن تست قند خون به سرعت قرار ملاقات با پزشک تنظیم می شود. همچنین، در دوران بارداری به طور منظم و مکرر نظارت و بررسی انجام می گیرد.

سوالات شما از پزشک
پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:

• آگاهی از تمام مواردی که پیش از ملاقات با پزشک باید انجام داد. می توانید در زمان گرفتن وقت ملاقات در مورد این موارد سوال بپرسید_ اینکه باید ناشتا باشید و یا هر کار دیگری که نیاز به انجام آن است.
• علایمی که مشاهده کرده ایید، حتی علایمی که مربوط به دیابت بارداری نیستند. البته، اکثر افراد نشانه ایی ندارند و لی دقت به هر علامت غیر معمول مفید است.
• اطلاعات فردی کلیدی، از جمله شرایط استرس زا و تغییرات اخیر زندگی
• هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی
• اسم خویشاوند یا دوستی که شما را در زمان معاینه همراهی کند تا تمام موارد توضیح داده شده توسط پزشک را برای شما ثبت و ضبط کند. 
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید

 

سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• چگونه می توان این بیماری را کنترل کرد؟
• آیا متخصص تغذیه یا دیابت جهت تنظیم رژیم غذایی، برنامه ورزشی، و آموزش روش های حمایتی معرفی می کنید؟
• چه شرایطی مشخص کننده نیاز من به درمان دارویی است؟
•  چه علائمی به معنای مراجعه سریع به پزشک است؟
• آیا بروشور یا هر نوع اطلاعات نوشتاری در اختیارم قرار می گیرد تا اطلاعاتم را در این زمینه بالا ببرم؟  سایت و یا وب سایت خاصی را توصیه می کنید؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما

• آیا دچار تشنگی و یا ادرار کردن بیش از حد شده ایید؟ این موارد از چه زمانی شروع شده اند؟ چند وقت یکبار دچار این شرایط می شوید؟
• علائم غیر معمول داشته ایید؟
• والدین و یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت دارید؟
• تا به حال حامله شده ایید؟ در حاملگی قبلی دچار دیابت بارداری بوده ایید؟
• در حاملگی (های) قبلی دچار مشکلات دیگری بوده ایید؟
• فرزند دیگری دارید؟ در زمان تولد وزنشان چقدر بود؟
• تا به حال کاهش و یا افزایش بیش از حد وزن داشته ایید؟

 

در خلال آمادگی برای ویزیت 
به محض تشخیص دیابت بارداری، مراحل کنترل آن را شروع کنید. ویزیت های پیگیری را از دست ندهید. هر هفته برای مادر و جنین بسیار حیاتی است. 

دستورالعمل های پزشک را به دقت دنبال کنید و مراقب خود باشید. غذاهای سالم بخورید، ورزش بکنید، و آگاهیتان را در مورد دیابت بارداری بالا ببرید.

 

 

پزشکان روشی واحد جهت غربالگری دیابت بارداری ندارند. برخی بر این اعتقادند که غربالگری بارداری در سنین کمتر از 25 سال بدون عوامل خطر نیاز نیست. برخی دیگر معتقدند که غربالگری تمام زنان باردار بهترین روش برای شناسایی تمام موارد دیابت بارداری است.

زمان مناسب غربالگری
در همان ابتدای بارداری، پزشک احتمال ابتلا به دیابت بارداری را بررسی می کند.

اگر در معرض خطر دیابت بارداری هستند_ برای مثال، شاخص توده بدن (BMI) قبل از بارداری 30 و یا بالاتر باشد و یا مادر، پدر، خواهر و برادر یا فرزند دیگر مبتلا به دیابت باشد_ پزشک در اولین ویزیت پس از حاملگی تست های لازم را انجام میدهد.

چنانچه خطر ابتلا به دیابت بارداری در حد متوسط باشد، تست غربالگری باید در طول سه ماهه دوم_ بین 24 و 28 هفته از بارداری_ انجام گیرد.

روال غربالگری دیابت بارداری

• تست اولیه چالش گلوکز. ابتدا محلول گلوکوز خورده می شود. یک ساعت بعد، آزمایش خون برای اندازه گیری میزان قند خون گرفته می شود. سطح  قند خون زیر 130 تا 140 میلی گرم در هر دسی لیتر و یا 7.2  تا 7.8 میلی مول در هر لیتر در تست تحمل گلوکز معمولا طبیعی در نظر گرفته می شود_ اگر چه مقدار طبیعی ممکن است در تست های کلینیک یا آزمایشگاه متفاوت باشد.

اگر سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است، تنها به معنای بیشتر بودن خطر ابتلا به دیابت بارداری است. برای تائید دیابت بارداری نیاز به تست تحمل گلوکز است.

• تست پیگیری تحمل گلوکز. در طول شب چیزی خورده نمی شود، صبح سطح قند خون اندازه گیری می شود. سپس، محلول گلوکز_ که غلظت گلوکوز آن بالا است_ خورده می شود و از زمان آن زمان هر یک ساعت ( تا 3 ساعت بعد)  سطح قند خون بررسی می شود. اگر حداقل دو تست بالاتر از حد نرمال باشد، ابتلا به دیابت بارداری تائید می شود.

پس از تشخیص ابتلا به دیابت بارداری
پزشک انجام تست های مکرر، به خصوص در طول سه ماه آخر بارداری، را توصیه می کند. در طول این تست ها، پزشک سطح  قند خون را بررسی می کند. پزشک ممکن است کنترل قند خون را به صورت روزانه و به عنوان بخشی از برنامه درمانی در خانه نیز توصیه کند.

اگر کنترل قند خون مشکل است، مصرف انسولین تجویز می شود. ابتلا به دیگر عوارض بارداری، آزمایش های اضافی جهت ارزیابی سلامت جنین را در پی دارد. این آزمایشات عملکرد جفت، ارگانهای حمل کننده اکسیژن و مواد مغذی به جنین ارزیابی می شوند.

چنانچه دیابت بارداری به درستی کنترل نشود بر جفت تاثیر گذاشته و حمل اکسیژن و مواد مغذی به جنین را به خطر می اندازد.

پزشک تست هایی جهت کنترل سالم بودن جنین در طول بارداری نیز انجام می دهد.

تست قند خون پس از زایمان
دقیقا پس از زایمان، سپس هفته 6 تا 12، پزشک سطح قند خون را جهت اطمینان از بازگشت آن به سطح عادی می سنجد. در صورت طبیعی بودن تست ها_ بسیاری از آنها_ حداقل هر سه سال در میان باید این تست ها تکرار شوند تا ابتلا به دیابت بررسی شود.

چنانچه تست های آینده نشاندهنده دیابت یا پیش دیابت_ وضعیتی که در آن قند خون بالاتر از حد طبیعی است، اما نه به حدی که دیابت در نظر گرفته شود_ باشند از پزشک بخواهید تا روش های پیشگیرانه بیشتر معرفی و یا برنامه مدیریت دیابت را شروع کند.

 

 

کنترل قند خون برای حفظ سلامت جنین و جلوگیری از عوارض بارداری و زایمان امری ضروری است. پس از زایمان نیز سطح قند خون باید کنترل شود. روش های درمانی عبارتند از:

• کنترل قند خون. قند خون چهار تا پنج بار در روز_ اول صبح و بعد از هر غذا_ کنترل می شود تا در محدوده سالم آن تایید شود. در ابتدا ناخوشایند و دشوار است، اما پس از مدتی ساده و راحت می شود. انگشت را با سوزن کوچک (لانست) سوراخ کرده و یک قطره خون آن را روی دستگاه تست قند خون می گذاریم. پزشک در طول بارداری و زایمان سطح قند خون را کنترل می کند. با افزایش سطح قند خون مادر، پانکراس جنین انسولین بیشتری آزاد می کند_ که باعث کاهش سطح خون نوزاد پس از تولد می شود. پیگیری و کنترل قند خون پس از زایمان نیز مهم است. داشتن دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی را افزایش می دهد. به این منظور همکاری با تیم پزشکی بسیار ضروری است. حفظ عادات درست، مانند رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، باعث کاهش خطر می شود.
• رژیم غذایی سالم. خوردن مواد غذایی مناسب و سالم یکی از بهترین راه ها برای کنترل قند خون و جلوگیری از افزایش بیش از حد وزن است که خطر عوارض جانبی را کاهش می دهد. پزشکان کاهش وزن در دوران بارداری را توصیه نمی کنند_ زیرا بدن سخت در تلاش برای حمایت از جنین در حال رشد است. پزشک با توجه به وزن قبل از بارداری، میزان افزایش وزن را می تواند تعیین و کنترل کند. یک رژیم غذایی سالم شامل میوه ها، سبزیجات، غلات سبوس دار، غذاهای سرشار از فیبر، کم چربی و کم کالری، کم کربوهیدرات تصفیه شده مانند شیرینی است. رژیم غذایی واحد برای همه ی خانمهای باردار وجود ندارد . بلکه متخصص تغذیه یا پزشک با توجه به شرایط جسمانی مادر، وزن زمان بارداری، اهداف افزایش وزن بارداری، سطح قند خون، عادات ورزشی، ترجیحات غذایی و بودجه هر مادر برای او رژیم غذایی تنظیم می کند.
• ورزش. فعالیت بدنی منظم نقش کلیدی در سلامتی همه ی خانمها قبل، در طی و بعد از بارداری دارد. ورزش با هدایت گلوکز به سلولها جهت تولید انرژی باعث کاهش قند خون می شود. ورزش، حساسیت سلول ها به انسولین را افزایش می دهد_ به این معنا که بدن نیاز به تولید انسولین کمتر جهت انتقال قند دارد. به علاوه، ورزش منظم باعث از بین رفتن برخی ناراحتی های شایع دوران بارداری همچون کمر درد، گرفتگی عضلانی، تورم، یبوست و مشکلات خواب می شود. ورزش باعث فرم دهی مناسب بدن جهت زایمان نیز می شود. چنانچه پزشک انجام فعالیت ورزشی را قدغن نکرده است، ورزش منظم با فشار متوسط در اغلب روزهای هفته را در برنامه خود قرار دهید. اگر ورزش نکرده ایید و یا برای مدت طولانی از فعالیت های ورزشی دور بوده ایید، ابتدا با ورزش های آرام شروع کنید و سپس فشار فعالیت ها را به تدریج افزایش دهید. پیاده روی، دوچرخه سواری و شنا برای دوران بارداری مناسب هستند. فعالیت های روزمره مانند خانه داری و باغبانی نیز ورزش حساب می شوند.
• دارو. در صورت کارساز نبودن رژیم غذایی و ورزش، تزریق انسولین برای کاهش قند خون توصیه می شود. 10 تا 20 درصد از خانمهای مبتلا به دیابت حاملگی نیاز به تزریق انسولین دارند. برخی پزشکان داروی خوراکی _ تاثیر و ایمنی این نوع داروها نیاز به تحقیق بیشتر دارد_ و بسیاری دیگر انسولین تزریقی برای کنترل دیابت بارداری تجویز می کنند.
• کنترل دقیق جنین. کنترل و بررسی جنین بخش مهمی از برنامه درمانی است. پزشک با استفاده از سونوگرافی و تست های آزمایشگاهی مکرر، رشد جنین را بررسی و کنترل می کند. چنانچه زایمان در موعد مقرر_ یا زودتر_ انجام نگیرد، پزشک با تجویز دارو و یا سزارین بدن را وادار به زایمان می کند. زایمان پس از موعد باعث عوارض جانبی جدی برای مادر و نوزاد می شود.  

 

هیچ تضمینی برای جلوگیری از ابتلا به دیابت بارداری وجود ندارد، اما عادات درست قبل از بارداری می تواند مفید باشد. این عادات درست، حتی با وجود ابتلا به دیابت بارداری، خطر ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی های بعدی و یا دیابت نوع 2 را کاهش می دهد.

• خوردن غذاهای سالم. غذاهای سرشار از فیبر، کم چربی و کم کالری، میوه ها، سبزیجات و غلات سبوس دار بخورید. تنوع داشته باشید تا هیچ طعم و ماده ی غذایی مفید فراموش نشود. بر میزان مصرف پروتئین کنترل داشته باشید.
• فعال بودن. ورزش قبل و در طول بارداری می تواند احتمال ابتلا به دیابت بارداری را کاهش دهد. فعالیت متوسط 30 دقیقه ایی در اکثر روزهای هفته بسیار مفید است. در برنامه روزانه، سریع راه رفتن را قرار دهید. دوچرخه سواری و شنا فراموش نشود. چنانچه فعالیت 30 دقیقه ای روزانه میسر نیست، فعالیت را به قسمت های کوچک و در کل روز تقسیم کنید. ماشین خود را دورتر از محل کار یا منزل پارک کنید، یک ایستگاه زودتر از اتوبوس پیاده شوید تا پیاده روی داشته باشید. هر یک قدمی که بر میدارید به میزان سلامت شما اضافه می شود.  
• کاهش اضافه وزن قبل از بارداری. پزشکان کاهش وزن در دوران بارداری را توصیه نمی کنند. اما کاهش اضافه وزن قبل از حاملگی به داشتن بارداری سالم تر کمک می کند. تمرکز خود را روی تغییرات دائمی عادات غذایی بگذارید. با یاد آوری مزایای بلند مدت کاهش وزن همچون قلب سالم، انرژی بیشتر و بهبود اعتماد به نفس به خود انگیزه بدهید. 

 

 

 

• ابتلا به بیماری تاثیر گذار بر جنین برای مادر بسیار استرس زا است. اما کنترل سطح قند خون _مانند خوردن غذاهای سالم و ورزش منظم_ می تواند به از بین بردن استرس، تغذیه مناسب نوزاد، جلوگیری از دیابت 2 آتی کمک کند. بنابراین ورزش و تغذیه ابزارهای قدرتمندی برای بارداری و زندگی سالم  مادر و نوزاد هستند.
• داشتن اطلاعات کافی در مورد دیابت حاملگی به مادر حس بهتری می دهد. این اطلاعات را می توان از تیم پزشکی، مطالعه کتاب های مرتبط، مقالات موجود در سایت های معتبر اینترنتی، گروه های حمایتی و غیره بدست آورد. هرچه اطلاعات در این زمینه بالا باشد احساس مادر بهتر است.