شقاق مقعد ( فیشر آنال/ فیشر مقعدی/ شقاق مخرج )

شقاق مقعد ( شقاق به عربی، آنال به انگلیسی، ترک یا چاک خوردگی به فارسی) یک پارگی کوچک در بافت نرم، نازک،  و مرطوب ( غشا مخاطی ) پوشاننده ی مقعد است. شقاق مقعد حاصل دفع مدفوع خشک و سفت یا بزرگ است که معمولا باعث درد و خونریزی در طول دفع می شود. همچنین، حلقه عضلانی در انتهای مقعد (اسفنکتر مقعد) دچار اسپاسم می شود.

شقاق مقعد بیشتر در بین نوزادان تازه متولد شده رایج است، با این حال می توان این بیماری را در هر سنی دید. در اکثر موارد، شقاق مقعد با درمان های ساده بهبود می یابد، مانند افزایش مصرف فیبر یا حمام نشسته. اما، در برخی افراد به درمان دارویی و یا گاهی عمل جراحی نیاز است.

• درد، گاهی شدید، در هنگام دفع مدفوع
• درد پس از دفع مدفوع، که می تواند تا چند ساعت طول بکشد
• خون قرمز روشن در مدفوع و یا دستمال توالت پس از دفع مدفوع
• خارش یا سوزش در اطراف مقعد
• شکاف قابل مشاهده در پوست اطراف مقعد
• یک غده کوچک یا پلاک پوستی روی پوست نزدیک شقاق مقعد

چنانچه در هنگام دفع مدفوع دچار درد هستید و یا خون در مدفوع یا دستمال توالت مشاهده می کنید، به پزشک مراجعه کنید.

علل شایع عبارتند از :

• دفع مدفوع بزرگ و یا خشک و سفت
• یبوست و زور زدن در هنگام دفع مدفوع
• اسهال مزمن
• التهاب منطقه آنورکتال، ناشی از بیماری کرون یا دیگر بیماریهای التهابی روده
• زایمان

 

 علل کمتر شایع عبارتند از:

• سرطان مقعد
• ایدز
• بیماری سل
• سیفلیس
• تبخال

• شیرخوارگی. بسیاری از نوزادان در طول سال اول زندگی خود دچار شقاق مقعد می شوند؛ متخصصین هیچ توضیحی برای علت این امر ندارند.
• بالا رفتن سن. افراد مسن ممکن است دچار شقاق مقعد شوند، این امر تا حدودی به دلیل آهسته شدن گردش خون در کل بدن و کاهش جریان خون در ناحیه مقعد است.
• یبوست. زور زدن در هنگام دفع مدفوع و دفع مدفوع خشک و سفت، خطر پاره شدن را افزایش می دهد.
• زایمان. شقاق مقعد در زنانی که وضع حمل کرده اند شایع تر است.
• بیماری کرون. این بیماری التهابی روده باعث التهاب مزمن روده و در نتیجه بالا رفتن احتمال پاره شدن پوشش کانال مقعد می شود.
• آمیزش مقعدی.
•  

• عدم التیام یافتن زخم. شقاق مقعدی که درعرض شش هفته التیام نیابد را مزمن می دانند و به درمان بیشتری نیاز دارد.
• عود کردن. یکبار تجربه ی شقاق مقعد به معنی تجربه ی شقاق مقعد بعدی نیز است. 
• پارگی که به عضلات اطراف گسترش می یابد. شقاق مقعد ممکن است به حلقه عضلانی مقعد گسترش یابد که مسئول بستتن مقعد است (اسفنکتر مقعد داخلی)، که این امر التیام شقاق مقعد را مشکل تر می کند. شقاق التیام نیافته می تواند باعث ناراحتی زیاد شود که به منظور کاهش درد، اصلاح یا برداشتن بافت آسیب دیده به درمان دارویی و جراحی نیاز باشد.

در صورت امکان، پزشک معاینه انگشتی مقعد ( digital rectal exam ) انجام می دهد به این ترتیب که با استفاده از انگشت ( دکتر دستکش به دست دارد) و یا  یک لوله ی باریک و کوتاه (anoscope) کانال مقعد را بررسی می کند. با این حال، اگر انجام این امر بیش از حد دردناک باشد، پزشک تنها با مشاهده کردن به بررسی مقعد می پردازد
.
شقاق حاد مقعد مانند یک پارگی تازه است، تا حدودی مانند یک برش کاغذ به نظر می رسد. در اکثر مواقع شقاق مزمن مقعد دارای پارگی است، علاوه بر این دارای دو توده و یا پلاک پوستی جداگانه است، یکی داخلی (بواسیر سنتینل) و یکی خارجی (پاپیلای هایپرتروفی).

محل شکاف جایگاهی است که می توان در آنجا رد پایی از علل علایم پیدا کرد. شقاقی که در کنار محل باز شدن مقعد رخ می دهد، به جای عقب و یا جلو، بیشتر نشانه ی اختلال دیگری است، مانند بیماری کرون. جهت تشخیص بیماری زمینه ایی، پزشک آزمایش های بیشتری تجویز خواهد کرد:

• سیگموئیدوسکوپی قابل انعطاف. پزشک یک لوله باریک انعطاف پذیر دارای یک ویدیوی کوچک را به قسمت پایین روده بزرگ وارد می کند. این آزمایش در افراد کمتر از 50 سال، دارای هیچ عامل تشدید کننده ایی برای بیماریهای دستگاه گوارش و یا سرطان روده بزرگ انجام می شود.
• کولونوسکوپی. پزشک برای بررسی کل روده بزرگ، یک لوله قابل انعطاف وارد مقعد می کند. این آزمایش در افراد بیشتر از 50 سال، دارای عامل تشدید کننده ایی برای سرطان روده بزرگ، علایمی از دیگر شرایط ایجاد کننده ی بیماری، و یا وجود سایر علایم مانند درد شکم و یا اسهال،.انجام می شود.

 چنانچه تمام مراحل از سفتی خارج کردن مدفوع، مانند افزایش مصرف فیبر و مایعات، به درستی انجام شود، شقاق مقعد در عرض چند هفته التیام می یابد. غوطه ور شدن در آب گرم به مدت 10 تا 20 دقیقه چند بار در روز، به ویژه پس از دفع مدفوع، می تواند به شل شدن اسفنکتر و بهبودی کمک کند. 
چنانچه علایم از بین نروند به درمان بیشتر نیاز است.

 

درمان های غیر جراحی

• نیتروگلیسیرین استعمال خارجی(Rectiv)، برای کمک به افزایش جریان خون به شقاق، ایجاد بهبودی در این بافت ها و شل شدن اسفنکتر مقعد استفاده می شود. در صورت موثر نبودن دیگر گزینه های درمانی از نیتروگلیسیرین استفاده می شود. عوارض جانبی آن سردرد است، آنهم از نوع شدید.
• کرم های بی حسی موضعی، مانند لیدوکائین هیدروکلراید (Xylocaine) برای تسکین درد مفید هستند.
• تزریق بوتاکس نوع A، برای بی حس کردن عضلات اسفنکتر مقعد و شل کردن اسپاسم استفاده می شود.
• داروهای فشار خون، مانند نیفدیپین خوراکی (Procardia) یا دیلتیازم (Cardizem) می تواند به شل شدن اسفنکتر مقعد کمک کند. این داروها ممکن است به صورت خوراکی یا استعمال خارجی استفاده شوند، زمانیکه نیتروگلیسیرین موثر نیست و یا عوارض جانبی قابل توجهی ندارد.

جراحي

در صورت مزمن شدن شقاق، موثر نبودن درمانها، و شدید شدن علایم، پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند. پزشکان معمولا از روشی به نام برداشت اسفنگتر داخلی (LIS) استفاده می کنند، به این صورت که برای کاهش اسپاسم و درد و ایجاد بهبودی، یک بخش کوچک از عضله اسفنکتر مقعد را بر می دارند. مطالعات نشان داده اند که جراحی بسیار موثر تر از هر درمان پزشکی دیگر برای شقاق مزمن است. با این حال، عمل جراحی خطر ابتلا به بی اختیاری را بالا می برد.