کم خونی

کم خونی بیماری است که درآن بیمار به اندازه کافی سلول قرمز سالم درخون خود برای انتقال اکسیژن کافی به بافتها را ندارد. احساس ضعف و خستگی ناشی از کم خونی می باشد. 
کم خونی انواعی دارد که هریک علت مشخصی نیزدارد.  ازدست دادن خون شایعترین علت کم خونی است.  کم خونی ممکن است طولانی یا موقتی و ازخفیف تا شدید باشد. 
درمان کم خونی زیرنظرپزشک و یا مصرف مکمل ها لازم می باشد.  با استفاده ازیک رژیم غذایی متنوع امکان دارد ازنوعی کم خونی جلوگیری بشود. 
اگرفکرمی کنید که به کم خونی مبتلا هستید به پزشک مراجعه کنید زیرا کم خونی ممکن است نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. 

علایم و نشانه های کم خونی بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل موارد زیرباشد:
•    خستگی
•    ضعف
•    رنگ پریدگی
•    ضربان سریع یا نامنظم قلب
•    تنگی نفس
•    درد قفسه سینه
•    سرگیجه
•    مشکلات شناختی
•    سردی دست و پا
•    سردرد
درابتدا ممکن است کم خونی آنقدرخفیف باشد که به آن توجه نکنید اما بتدریج که کم خونی شدیدتر می شود علائم هم افزایش پیدا می کنند.

اگر بی دلیل احساس خستگی می کنید به پزشک مراجعه کنید. برخی ازانواع کم خونی مانند کمبود آهن و کمبود ویتامین ب 12 شایعترهستند.
خستگی علاوه برکم خونی علل زیاد دیگری نیزدارد.  بنابراین اگرخسته هستید،  فکرنکنید که حتماً کم خون هم هستید. بعضی مواقع افرادی که برای اهدای خون مراجعه می کنند،  متوجه می شوند که هموگلوبین خونشان پایین است که این خود نشاندهنده کم خونی می باشد. 
هموگلوبین پایین یک مشکل موقتی است که با مصرف غذاها و یا مولتی ویتامینهای حاوی آهن برطرف می شود. همچنین ممکن است هشداری باشد برای خونریزی داخلی دربدن که باعث کمبود آهن شده است.
اگراهدای خون دلیل پایین بودن هموگلوبین شما نیست ، حتما به پزشک مراجعه کنید.

هنگامی که خون بدن به اندازه کافی سلول قرمزنداشته باش، کم خونی اتفاق می افتد.  کم خونی درموارد زیرپیش می آید:
•    هنگامی که بدن به اندازه کافی گلبول قرمزنمی سازد.
•    خونریزی باعث ازدست دادن سریعترسلولهای قرمزنسبت به زمان جایگزینی آنها می شود.
•    بدن سلولهای قرمزرا تخریب می کند.
 

کارسلولهای قرمزخون چیست؟
بدن انسان سه نوع سلول خونی تولید می کند. سلولهای سفید برای مبارزه با عفونت،  پلاکتها برا ی کمک به لخته شدن خون و سلولهای قرمز برای انتقال اکسیژن به سراسربدن. 
سلولهای قرمز خون حاوی هموگلوبین هستند. هموگلوبین یک پروتئین قرمزرنگ غنی ازآن است که رنگ خون به دلیل وجود آن قرمزاست.  هموگلوبین این توانایی را به سلولهای قرمزخون می دهد که اکسیژن را ازریه ها به تمامی قسمتهای بدن حمل کرده و دی اکسید کربن را به ریه منتقل کنند تا با بازدم به بیرون ازبدن رانده شود.
 

بیشترسلولهای خون و همچنین سلولهای قرمز بطورمعمول درمغزاستخوان ساخته می شوند که یک ماده اسفنجی شکل است که درفضای استخوانهای بزرگ وجود دارد.  بدن ما برای تولید هموگلوبین و سلولهای قرمز نیاز به آهن و ویتامین ب 12،  فولات و مواد مغذی ازطریق مواد غذایی مصرفی دارد.
 

علل شایع کم خونی
انواع شایع کم خونی و علل آنها شامل موارد زیرمی باشد:
•    کم خونی فقرآهن:  کمبود عنصرآهن باعث بروزاین نوع کم خونی است.  مغزاستخوان برای ساختن هموگلوبین نیاز به آهن دارد. بدون آهن کافی بدن نمی تواند به اندازه کافی سلول قرمزخون تولید کند.
این نوع کم خونی معمولاً دراثرازدست دادن خون ازدستگاه گوارش ایجاد می شود.  همچنین خونریزی های شدید قاعدگی،  زخم،  سرطان،  پولیپ،  استفاده ازآسپیرین و یا سایرداروهای شناخته شده به نام داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) که به مدت طولانی مصرف شوند،  موجب کم خونی می شوند. 
 

•    کم خونی ناشی ازعدم وجود ویتامین:  بدن ما برای ساخت میزان کافی سلولهای قرمزعلاوه برآهن،  به فولات و ویتامین نیازمند است.  اگررژیم غذایی مصرفی  فاقد مواد مغذی کلیدی باشد،  می تواند به کاهش سلولهای قرمزخون منجرشود.
البته بعضی افراد ممکن است به میزان کافی ویتامین ب 12 دریافت کنند اما بدنشان قادر به پردازش این ویتامین نباشد که دراین صورت می تواند منجربه کم خونی بشود.  این کم خونی ممکن است موجب کم خونی خطرناک شناخته شده ای بشود.
 

•    کم خونی ناشی ازبیماریهای مزمن خاص:  برخی ازبیماریهای مزمن مانند سرطان، اچ آی وی/ ایدز، آرتریت روماتوئید،  کرون،  و سایربیماریهای التهابی مزمن می توانند با تولید سلولهای قرمزخون تداخل پیدا کرده و درنتیجه موجب کم خونی مزمن بشوند.  نارسایی کلیه هم عامل کم خونی مزمن می باشد. 
 

•    انمی آپلاستیک:  این نوع کم خونی مرگ آفرین بسیارنادراست و با کاهش توانایی مغزاستخوان درتولید سلولهای قرمز ایجاد می شود. علل این نوع کم خونی شامل عفونتها،  داروها و بیماریهای خود ایمنی است.
 

•    کم خونی مربوط به بیماریهای مغزاستخوان:  انواع بیماریها مانند سرطان خون، میلودیسیلازی یا میلوفیبروز،  با تأثیرگذاشتن برروی تولید خون درمغزاستخوان می توانند عامل کم خونی باشند.  اثرات این بیماریها ممکن است یک تغییرکوچک درمیزان تولید خون باشد و یا متوقف ساختن کامل فرآیند تولید خون که منجربه مرگ می شود. 

سایرسرطان های مغزاستخوان یا خون نیزمانند میلوم مولتیپل،  اختلالات میلوپرولیفراتیو و لنفوم هم می توانند منجربه کم خونی بشوند.
 

•    کم خونی همولیتیک:  دراین نوع کم خونی سلولهای قرمز پیش از ساخت سلولهای جدید درمغزاستخوان و جایگزینی آنها،  نابود می شوند.  بیماریهای خونی خاصی می تواند موجب افزایش تخریب سلولهای قرمزخون بشود. همچنین ممکن است این کم خونی را به ارث ببرید و شاید درتمام طول عمربا شما همراه باشد.
 

•    کم خونی داسی شکل:  این بیماری ارثی و گاهی اوقات جدی است و علت آن نقص هموگلوبین است که با فشارآوردن به سلولهای قرمز آنها را به شکل غیرطبیعی یک هلال (داس) درمی آورد. این سلولهای قرمز با فرم غیرطبیعی موجب مرگ زودرس درنتیجه کمبود مزمن سلولهای قرمزخون می شوند.
 

•    انواع دیگرکم خونی:  چندین مورد دیگراز کم خونی مانند تالاسمی و کم خونی ناشی از هموگلوبین معیوب وجود دارد.
 

عواملی که افرا د را  درمعرض کم خونی قرارمی دهند عبارتند از:
•    رژیم غذایی که فاقد بعضی ازویتامینها است:  انتخاب یک رژیم غذایی همیشگی که مقدارکمی آهن، فولات و ویتامین ب 12 دارد، ریسک ابتلا به کم  خونی را بالا می برد.
•    اختلالات روده:  اختلالات روده مانند بیماری سیلسک  و بیماری کرون  برروی جذب مواد مغذی درروده کوچک تأثیرمی گذارد و بیماررا درمعرض کم خونی قرارمی دهد. همچنین عمل جراحی برداشتن بخش هایی ازروده کوچک که درآن مواد غذایی جذب می شود، می تواند به کمبود مواد غذایی و کم خونی منجرشود.
•    قاعدگی:  بطورکلی زنان پیش ازیائسگی بیش ازمردان درمعرض خطرفقرآهن قراردارند. زیرا قاعدگی باعث ازدست رفتن سلولهای قرمزخون می شود.
•    بارداری:  اگرشما باردارهستید بیش ازسایرین درمعرض ابتلا به کم خونی قراردارید زیرا ازآهن ذخیره بدن شما برای افزایش حجم خون و منبعی برای تأمین هموگلوبین جنین درحال رشد استفاده می شود.
•    بیماریهای مزمن:  اگرشخصی مبتلا به سرطان کلیه یا نارسایی کبد و یا بیماری مزمن دیگری باشد،  بیش ازسایرین درمعرض خطرکم خونی ناشی ازبیماریهای مزمن است.  این شرایط ممکن است به کمبود سلولهای قرمزخون منجرشود.
همچنین ازدست دادن خون بطوردائمی و آهسته دراثر زخم یا چیزدیگرباعث مصرف ذخیره آهن بدن شده و درنتیجه کم خونی ناشی از کمبود آهن را موجب می شود.
•    سابقه خانوادگی:  اگردرخانواده سابقه کم خونی وجود دارد،  مانند کم خونی داسی شکل،  ممکن است شما هم درمعرض خطرابتلا به این بیماری باشید.
•    عوامل دیگر:  سابقه عفونت های خاص ،  بیماریهای خونی، اختلالات خود ایمنی، اعتیاد به الکل،  قرارگرفتن درمعرض مواد شیمیایی سمی،  و استفاده ازبرخی داروها می تواند برروی تولید سلولهای قرمز خون تأثیرگذارباشد و منجربه کم خونی می شود.

عوارض ناشی  ازکم خونی  شامل موارد زیرمی باشد:
•    خستگی شدید:  هنگامی که کم خونی شدید باشد،  ممکن است بیمارآنقدرخسته باشد که قادربه انجام کارهای روزمره نباشد .  ممکن است آنقدرخسته باشید که نتوانید کار و یا حتی بازی کنید.
•    مشکلات قلبی:  کم خونی ممکن است به ضربان سریع و یا نامنظم قلب منجرشود.  وقتی مبتلا به کم خونی باشید،  قلب مجبوراست برای جبران کمبود اکسیژن درخون ، خون بیشتری را پمپ کند. این فشارممکن است به نارسایی احتقانی قلب منجرشود.
•    مرگ:  برخی ازکم خونیهای ارثی مانند کم خونی داسی شکل،  بسیارجدی است و تهدیدی برای زندگی محسوب می شود.  ازدست دادن سریع مقدارزیادی خون درکم خونیهای شدید ممکن است به نتایج خطرناک و کشنده ای منجرشود.

اگرمدت طولانی است که دچارخستگی هستید و یا علائم و نشانه های دیگری ازکم خونی دارید به پزشک مراجعه کنید.  اگربیماری شما کم خونی تشخیص داده شد نیازبه مراقبتهای بیشتری دارد مانند کم خونی آپلاستیک و یا کم خونی ناشی ازسایربیماریها،  ممکن است پزشک شما را به متخصص بیماریهای خونی (هماتولوژیست) ارجاع دهد.
 

قبل ازمراجعه به پزشک  بهتراست آمادگی لازم را داشته باشید.
آنچه شما می توانید انجام دهید:
•    نوشتن اطلاعات شخصی مهم مانند استرس ها و تغییراتی که  اخیرا درزندگیتان اتفاق افتاده است.
•    لیستی ازداروهایی که استفاده می کنید تهیه کنید که شامل مکمل ها و ویتامین ها هم باشد. 
•    نوشتن هرنشانه ای ازبیماری حتی اگرغیرمرتبط با بیماری فعلی شما باشد.
•    نوشتن فهرست سؤالاتی که ازپزشک دارید.
 

زمان ملاقات با پزشک محدود است.  بنابراین سؤالات خود را آماده کنید.
بعضی از سؤالاتی که برای کم خونی لازم است عبارتند از:
•    علائم احتمالی  بیماری من چیست ؟
•    چه علائم دیگری وجود دارد؟
•    چه چیزی باعث کم خونی من شده است؟
•    چه آزمایشاتی باید انجام بدهم؟
•    آیا این بیماری طولانی است یا موقت؟
•    چه درمانهایی وجود دارد و شما چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
•    اگربیماری دیگری هم داشته باشم چگونه می توان همزمان آنها را کنترل کرد؟
•    آیا باید رژیم غذایی خاصی را دنبال کنم؟
•    آیا  باید غذاهای خاصی را به رژیم غذایی خود اضافه کنم؟  چند وقت یکباراین غذاها را مصرف کنم؟
 

ممکن است پزشک چنین سؤالاتی ازشما بپرسد:
•    چه موقع متوجه علائم بیماری شدید؟
•    آیا بیماری شما شدت و ضعف دارد؟
•    چه چیزی علائم شما را بهترمی کند؟
•    درچه حالتهایی نشانه های بیماری بدترمی شود؟
•    شدت علائم بیماری شما چقدراست؟

برای تشخیص کم خونی  انجام کارهای زیر ضروری است:
•    معاینه فیزیکی:  درحین معاینه فیزیکی،  پزشک  قلب و تنفس شما را کنترل می کند . همچنین ممکن است شکم شما را ازنظراندازه کبد و طحال معاینه کند.
•    آزمایش شمارش کامل خون  (CBC):   یک نمون ازخون شما برای اندازه گیری سطح سلولهای قرمز موجود در خون (هماتوکریت) و هموگلوبین لازم است. 
میزان نرمال هماتوکریت بزرگسالان متفاوت است اما بطورکلی بین 40%  تا 52%  برای مردان و بین 35%  تا 47%  برای زنان می باشد. هموگلوبین افراد بالغ و نرمال برای مردان 14 تا 18 گرم درهردسی لیترو برای زنان 12 تا 16 گرم درهردسی لیتر می باشد.
•    آزمایش تعیین اندازه و شکل سلولهای قرمز خون:  دربعضی موارد سلولهای قرمز خون ازنظراندازه، شکل و رنگ مورد بررسی قرارمی گیرند. انجام این کار به تشخیص دقیق بیماری کمک می کند.
 

برای مثال درکم خونی ناشی ازفقرآهن،  سلولهای قرمز خون کوچکتر و کم رنگترازحد طبیعی می باشند.  درکم خونی کمبود ویتامین،  سلولهای قرمز خون بزرگتر هستند اما تعداد آنها کمتراست.

سایرآزمایشات
گاهی برای تشخیص کم خونی،  انجام آزمایشات دیگری لازم است تا علل زمینه ای کم خونی تشخیص داده شوند.
بطورمثال،  کم خونی فقرآهن ناشی از خونریزی زخمهای مزمن،  پولیپ های خوش خیم درروده بزرگ، سرطان روده بزرگ،  تومورها و یا مشکلات کلیوی می باشد.
گاهی اوقات آزمایش یک نمونه ازمغزاستخوان برای تشخیص کم خونی  لازم است.

درمان کم خونی بستگی به علت آن دارد:
•    کم خونی فقرآهن:  این شکل ازکم خونی با ایجاد تغییردررژیم غذایی و مصرف مکمل های آهن درمان می شود. 
اگرمنشا کم خونی،  خونریزی به هرعلت دیگری به غیراز قاعدگی باشد،  باید آن را کنترل کرد حتی شاید نیاز به انجام جراحی باشد.
•    کم خونی در اثرکمبود ویتامین:  کم خونی ناشی ازفولیک اسید و ویتامین C با افزایش مواد غذایی مغذی دررژیم غذایی درمان می شود. اگرمشکل دستگاه گوارشی دارید و ویتامین ب 12 ازاین طریق جذب بدنتان نمی شود ممکن است کمبود این ویتامین را بوسیله تزریق جبران کنید. 
•    کم خونی ناشی ازبیماریهای مزمن:  هیچ درمان خاصی برای این نوع کم خونی وجود ندارد و تمرکزپزشکان برروی ازبین بردن علل زمینه ای است.  اگرعلائم شدید شوند انتقال خون و یا تزریق اریتروپویتین مصنوعی انجام می شود. اریتروپویتین هورمونی است که درشرایط عادی توسط کلیه ترشح می شود و موجب تحریک تولید سلولهای قرمزخون شده و به رفع خستگی کمک می کند.
•    کم خونی آپلاستیک:  درمان این مورد ازکم خونی شامل انتقال خون به منظورافزایش سطح سلولهای قرمزخون است.  درصورتیکه مغزاستخوان سالم نباشد و قادر به تولید سلولهای قرمزخون نباشد،  انجام پیوند مغزاستخوان ضروری است.
•    کم خونی مربوط به بیماریهای مغزاستخوان:  درمان این مورد ازکم خونی شامل شیمی درمانی و یا پیوند مغزاستخوان است.
•    کم خونی همولتیک:  کنترل این نوع کم خونی با اجتناب از داروهای مشکوک،  درمان عفونتهای مرتبط و عدم مصرف مواد مخدراست که باعث سرکوب سیستم ایمنی شده و ممکن است سلولهای قرمزخون را مورد تهاجم قراربدهند.
درصورتیکه کم خونی شدید باشد ممکن است انتقال خون یا پلاسما لازم باشد.  پلاسمافریز نوعی تصفیه خون محسوب می شود. درموارد خاص برداشتن طحال به درمان کمک می کند.
•    کم خونی داسی شکل :  درمان این نوع کم خونی شامل کنترل اکسژن،  داروهای ضد درد، مایعات خوراکی و داخل وریدی برای کاهش درد و جلوگیری ازعوارض است.  تزریق خون، استفاده ازمکمل ها و آنتی بیوتیک نیزممکن است توسط پزشک توصیه شود.       

پیوند مغزاستخوان دربرخی شرایط می تواند یک درمان مؤثرباشد.  ازداروی ضد سرطان   هیدروکسی اوره نیزدردرمان کم خونی داسی شکل استفاده می شود.
•    تالاسمی:  این نوع کم خونی با تزریق خون،  مکمل های  فولیک اسید،  برداشتن طحال (اسپلنکتومی) ،  پیوند مغزاستخوان و یا یک داروی دیگردرمان می شود.

دراین مورد با پزشک معالج خود مشورت کنید.

دراین مورد با پزشک معالج خود مشورت کنید.

انتخاب یک رژیم غذایی سرشاراز ویتامین
بسیاری ازانواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند اما با این حال جلوگیری از کم خونی فقرآهن و کمبود ویتامین با انتخاب یک رژیم غذایی سالم که شامل انواع ویتامینها و مواد مغذی است امکان پذیرمی باشد:
•    آهن:  غذاهای حاوی آهن عبارتند ازگوشت گاو و غذاهای گوشتی دیگر،  لوبیا،  عدس، غلات غنی شده با آهن،  سبزیجات با برگ سبزتیره ، و میوه های خشک
•    فولات:  این ماده مغذی و فرم ترکیبی آن که اسید فولیک است، درمرکبات،  آب میوه،  موز، سبزیجات با برگ سبزتیره،  حبوبات و نان غنی شده، غلات و ماکارونی یافت می شود. 
•    ویتامین ب 12:  این ویتامین دربرخی غلات و حبوبات و محصولات سویا،  مانند شیرسویا اضافه شده است.  
•    ویتامین C:  این ویتامین درمرکبات،  خربزه، و انواع توت وجود دارد و به افزایش جذب آهن کمک می کند.
اگردرخانواده سابقه کم خونی مانند کم خونی داسی شکل یا تالاسمی ارثی دارید،   با پزشک و مشاورژنتیک درمورد خطرانتقال این بیماری به فرزندان مشورت کنید.

دراین مورد با پزشک معالج خود مشورت کنید.