سنگ مثانه

سنگ مثانه، توده ی سخت مواد معدنی در مثانه است. با غلیظ شدن ادرار در مثانه، مواد معدنی آن متبلور شده تشکیل سنگ مثانه می دهد. ادرار غلیظ و راکد، نتیجه ی عدم توانایی مثانه در تخلیه کامل است.

گاهی، سنگ مثانه هیچ علامتی ندارد و ممکن است در طول آزمایش تشخیصی دیگر اختلالات کشف شود. علایم از درد شکم تا مشاهده ی خون در ادرار متغییر هستند.

سنگ های کوچک مثانه خود به خود دفع می شوند، اما دفع سنگ های بزرگتر نباز به کمک پزشک دارد. در صورت عدم درمان، سنگ مثانه منجر به عفونت و عوارض دیگر می شود.

سنگ مثانه ( کوچک یا بزرگ) در برخی افراد هیچ مشکلی ایجاد نمی کند. زمانیکه سنگ، دیواره ی مثانه را تحریک و یا جریان ادرار را مسدود کند، علائم و نشانه ها ظاهر می شوند :

• درد در ناحیه پایین شکم
• در مردان، درد یا ناراحتی در آلت تناسلی 
• ادرار کردن دردناک
• تکرر ادرار
• ادرار کردن به سختی و یا قطع جریان ادرار
• مشاهده ی خون در ادرار
• ادرار ابری و یا به طور غیر طبیعی تیره رنگ

زمانی که مثانه به طور کامل تخلیه نشود، ساخت سنگ مثانه شروع می شود. ادرار باقی مانده در مثانه تشکیل کریستال داده و در نهایت به سنگ مثانه تبدیل می شود. در بیشتر موارد، یک بیماری زمینه ای باعث ناتوانایی مثانه در تخلیه کامل است. رایج ترین شرایط ایجاد کننده ی سنگ مثانه عبارتند از:

• بزرگ شدن غده پروستات. بزرگ شدن پروستات و یا هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH)، می تواند باعث ایجاد سنگ مثانه در مردان شود. پروستات بزرگ شده، با فشردن مجرای ادرار منجر به قطع جریان ادرار و باقی ماندن آن در مثانه می شود.  
• اعصاب آسیب دیده (مثانه نوروژنیک). به طور معمول، اعصاب مسئول رساندن پیامهای مغز ( شل و یا سفت شدن) به ماهیچه ها و عضلات مثانه هستند. اگر این اعصاب آسیب ببینند – به دلیل سکته مغزی، آسیب نخاعی یا اختلال دیگری - مثانه ممکن است به طور کامل تخلیه نشود.

دیگر شرایط ایجاد کننده ی سنگ مثانه عبارتند از:

• التهاب. در صورت ملتهب شدن مثانه، سنگ مثانه ایجاد می شود. عفونت های دستگاه ادراری و پرتودرمانی لگن، هر دو می توانند باعث التهاب مثانه شوند.
• تجهیزات پزشکی. گاهی اوقات، کاتتر مثانه - لوله بلند و باریک که از طریق پیشابراه برای کمک به تخلیه ادرار به مثانه وارد می شود - می تواند سنگ مثانه تولید کند. اشیایی مانند دستگاه پیشگیری از بارداری و یا استنت که به طور تصادفی وارد مثانه می شوند نیز تولید سنگ می کنند. کریستال معدنی، بر سطح این دستگاه ها تشکیل می شود؛ این کریستالها به سنگ تبدیل می شوند.
• سنگ کلیه. سنگ های تشکیل شده در کلیه ها شبیه سنگ مثانه نیستند. آنها اغلب به روش و دلایل متفاوت ایجاد می شوند. گاهی اوقات، سنگ های کوچک کلیه به مثانه وارد شده و در صورت دفع نشدن به سنگ مثانه تبدیل می شوند.

در کشورهای در حال توسعه، سنگ مثانه بیشتر در کودکان دیده می شود - اغلب به دلیل از دست دادن آب، عفونت و یا رژیم غذایی کم پروتئین. در سایر نقاط جهان، بیشتر بزرگسالان، به خصوص مردان 30 ساله و یا مسن تر، دچار سنگ مثانه می شوند.
شرایط افزاینده ی خطر ابتلا به سنگ مثانه عبارتند از:

• انسداد خروجی مثانه. به هر گونه بیماری مسدود کننده ی جریان ادرار از مثانه به مجرای خروجی مثانه ( لوله ی خارج کننده ی ادرار از بدن) را انسداد خروجی مثانه می نامند. انسداد خروجی مثانه علل بسیاری دارد که رایج ترین آنها بزگ شدن پروستات است.
• مثانه نوروژنیک. سکته مغزی، آسیب های نخاعی، بیماری پارکینسون، دیابت، دیسک فتق و دیگر اختلالات می توانند به اعصاب کنترل کننده ی عملکرد مثانه آسیب برسانند. افراد مبتلا به مثانه نوروژنیک ممکن است  دچار بزرگ شدن پروستات یا نوع دیگری از انسداد خروجی مثانه باشند که خطر ابتلا به سنگ را افزایش می دهند.

• اختلال عملکرد مزمن مثانه. در صورت عدم درمان، سنگ مثانه می تواند مشکلات طولانی مدت در ادرار کردن، مانند درد یا تکرر ادرار، را ایجاد کند. سنگ مثانه، مجرای وروری ادرار از مثانه به پیشابراه را مسدود می کند.
• عفونت های دستگاه ادراری. عفونت های باکتریایی تکرار شونده ی دستگاه ادراری، توسط سنگ مثانه ایجاد می شود.

در صورت دیدن علایم سنگ مثانه، به پزشک خانوادگی و یا پزشک عمومی مراجعه کنید. چنانچه عوارض دیده شوند به متخصص ارجا داده می شوید.

سوالات شما از پزشک
پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:

• نوشتن علائم _ حتی علایمی که مربوط به سنگ مثانه نیستند
• نوشتن اطلاعات پزشکی کلیدی، از جمله شرایط استرس زا و تغییرات اخیر زندگی، هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید
• آگاهی از تمام مواردی که پیش از ملاقات با پزشک باید انجام داد. می توانید در زمان گرفتن وقت ملاقات در مورد این موارد سوال بپرسید مانند محدود کردن رژیم غذایی
• اسم خویشاوند یا دوستی که شما را در زمان معاینه همراهی کند تا تمام موارد توضیح داده شده توسط پزشک را برای شما ثبت و ضبط کند. 

سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• آیا سنگ مثانه خود به خود دفع می شود؟
• آیا نیاز به دفع آنها هست؟ بهترین روش برای اینکار چیست؟
• خطرات ناشی از درمان چه هستند؟
• دفع نکردن سنگ چه عوارضی دارد؟
• دارو یی برای از بین بردن سنگ مثانه وجود دارد؟
• چگونه می توان از عود کردن آن جلوگیری کرد؟
• با داشتن مشکل جسمانی دیگر، چگونه می توان هر دو را مدیریت و کنترل کرد؟
• آیا رژیم غذایی خاصی باید داشته باشم؟
• امکان برگشت سنگ وجود دارد؟
• آیا بروشور یا هر نوع اطلاعات نوشتاری دراختیارم قرار می گیرد تا اطلاعاتم را در این زمینه بالا ببرم؟ سایت و یا وب سایت خاصی را توصیه می کنید؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما 

• علایم از چه زمانی شروع شده اند؟
• علایم موقتی و یا دایمی هستند؟
• شدت علایم به چه میزان است؟
• تب و لرز دارید؟
• چه شرایطی باعث بهبود علائم می شود؟
• چه شرایطی باعث بدتر شدن نشانه ها می شود؟

• معاینه فیزیکی. پزشک، ناحیه ی پایین شکم را جهت کنترل میزان باز شدن مثانه (اتساع) معاینه می کند و در برخی موارد برای بررسی بزرگ شدن پروستات، معاینه مقعدی انجام می دهد. هر گونه علائم ادراری را به پزشک اطلاع دهید.
• آزمایش ادرار. جهت بررسی خون میکروسکوپی، باکتری ها و مواد معدنی متبلور، آزمایش ادرار گرفته می شود. در این آزمایش هر نوع عفونت ادراری ایجاد کننده ی سنگ مثانه و یا به وجود آمده به دلیل سنگ مثانه نیز مورد مطالعه قرار می گیرد. 
• اسکن اسپیرال توموگرافی کامپیوتری (CT). سی تی اسکن معمولی، ترکیبی از چندین اشعه X با فن آوری کامپیوتر برای ایجاد تصاویر مقطعی از بدن است. سی تی اسکن اسپیرال با بالا بردن سرعت این فرآیند، اسکنی سریع تر و با جزییات بیشتر از ساختار داخلی تهیه می کند. اسپیرال سی تی می تواند حتی سنگ های بسیار کوچک را شناسایی کند؛ این اسکن یکی از حساس ترین تست ها برای شناسایی انواع مختلف سنگ مثانه است.
• سونوگرافی. در سونوگرافی، با استفاده از امواج صوتی از اندام ها و ساختارهای بدن تصویر برداری می شود تا به پزشک در تشخیص سنگ مثانه کمک شود.
• اشعه ایکس. تهیه اشعه ایکس از کلیه ها، میزنای/حالب و مثانه در تشخیص وجود سنگ در سیستم ادراری به پزشک کمک می کند. اما، برخی از انواع سنگها در اشعه X معمولی قابل رویت نیستند.
• تصویربرداری خاص از دستگاه ادراری (پیلوگرافی داخل وریدی). پیلوگرافی داخل وریدی نوعی تست است که در آن با استفاده از یک ماده رنگی، اندام ها در دستگاه ادراری نشان داده می شوند. این ماده از طریق رگ بازو تزریق شده و عبور از کلیه ها، حالب و مثانه آنها را برجسته و رنگی می کند. در این خلال، با استفاده از اشعه X تصاویری تهیه می شود تا وجود سنگ بررسی شود. در اکثر موارد به جای پیلوگرافی داخل وریدی، سی تی اسکن اسپیرال انجام می شود.

به طور کلی، سنگ مثانه باید دفع شود. در صورت کوچک بودن سنگ، پزشک برای دفع سنگ، نوشیدن مقدار زیادی آب در روز را توصیه خواهد کرد. از آنجا که سنگ مثانه اغلب به دلیل ناتوانی مثانه در تخلیه کامل ایجاد می شود، دفع خود به خودی آن امری بعید است. تقریبا در همه موارد نیاز به دفع کامل سنگ است.

• شکستن سنگ

سنگ مثانه اغلب در طی یک فرایند به نام "سیستولیتولاپاکسی" از بین می رود. برای مشاهده ی سنگ، لوله ایی کوچک که دوربینی در انتهای آن نصب شده است (سیستوسکوپ) از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه فرستاده می شود. سپس، پزشک با استفاده از لیزر، اولتراسوند و یا دستگاه مکانیکی، سنگ را شکسته و به قطعاتکوچک تبدبل کرده و از مثانه خارج می کند. 

قبل از انجام این عمل، با استفاده از داروی بیهوشی، یا ناحیه پایین بدن بی حس می شود (بی حسی موضعی) و یا برای حس نکردن درد بیهشی کامل صورت می گیرد (بیهوشی عمومی). این عمل عوارض خاصی ندارد؛ اما، در برخی بیماران ممکن است باعث عفونت های دستگاه ادراری، تب، پارگی مثانه یا خونریزی شود. جهت پیشگیری از ایجاد عفونت، قبل از عمل آنتی بیوتیک تجویز می شود.  

حدود یک ماه پس از سیستولیتولاپاکسی، پزشک مثانه را بررسی می کند تا از نبودن سنگ و یا تکه های آن اطمینان پیدا کند. 

• عمل جراحی 

گاهی اوقات، سنگ مثانه به قدری بزرگ و یا سخت است که با هیچ روشی جز جراحی نمی توان آن را از بین برد. در این موارد، پزشک به طور مستقیم و با ایجاد برشی در مثانه، سنگ را از آن خارج می کند. در حین این جراحی، سعی می شود هر بیماری زمینه ای ایجاد کننده ی سنگ، مانند بزرگ شدن پروستات، نیز درمان شود.

هیچ مطالعه ایی درمان های گیاهی جهت شکستن سنگ مثانه را تایید نمی کند، این سنگ ها بسیار سخت هستند و معمولا نیاز به  لیزر، اولتراسوند و یا روش های دیگر برای از بین بردن دارند.

قبل از انتخاب روش درمانی جایگزین، در خصوص بی خطر بودن و تداخل نداشتن آن با داروهای مصرفی حال حاضر، با پزشک مشورت کنید.

معمولا، سنگ مثانه به دلیل یک بیماری زمینه ای ایجاد می شود که می توان آن را با انجام موارد زیر کاهش داد:

• داشتن اطلاعات در خصوص علایم ادراری غیر معمول. تشخیص زودرس بزرگ شدن پروستات و یا دیگر اختلالات اورولوژی و درمان آنها خطر ابتلا به سنگ مثانه را کاهش می دهد.
• نوشیدن مقدار زیادی مایعات. نوشیدن زیاد مایعات، به ویژه آب، از غلظت مواد معدنی در مثانه کاسته واز تشکیل سنگ مثانه جلوگیری می کند. مقدار مناسب آب به سن، سایز بدن، سلامت و سطح فعالیت بستگی دارد. پزشک مقدار مناسب مایعات را تعیین خواهد کرد.