سلیاک

بیماری سیلیاک واکنش ایمنی بدن به خوردن گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار است. اگر مبتلا به بیماری سیلیاک هستید، خوردن گلوتن نوعی پاسخ ایمنی در روده ی کوچک شما در پی خواهد داشت. در طول زمان این واکنش نوعی التهاب ایجاد می کند که به دیواره ی داخلی روده آسیب می رساند و مانع جذب برخی مواد مغذی می شود (سو جذب). 
آسیب رسیدن به روده ی کوچک باعث کاهش وزن، نفخ و گاهی اسهال می شود. در نهایت مغز، سیستم عصبی، استخوان ها، کبد و دیگر ارگان های داخلی بدن از تغذیه سالم محروم می شوند. در کودکان سو جذب بر روی رشد آنها تاثیر می گذارد. تحریک روده ی کوچک باعث بروز دل درد می شود، به ویژه بعد از خوردن غذا. هیچ روش درمانی برای بیماری سیلیاک وجود ندارد – اما دنبال کردن یک رژیم غذایی سخت و بدون گلوتن می تواند به کنترل نشانه های بیماری و بهبود وضع روده کمک کند. 

نشانه های بیماری سیلیاک بسیار متنوع می باشد. علائم رایج در این بیماری اسهال و کاهش وزن است، اما بسیاری از افراد مبتلا به سیلیاک، علائم گوارشی را نیز تجربه می کنند. فقط حدود یک سوم مبتلایان دچار اسهال و نیمی از آنها نیز دچار کاهش وزن می شوند. 20 درصد افراد مبتلا به سیلیاک دچار یبوست و 10 درصد نیز چاق می شوند. 
نشانه های بیماری سیلیاک، علاوه بر مشکلات گوارشی، عبارتند از: 
•    کم خونی که معمولا در نتیجه ی فقر آهن رخ می دهد. 
•    کم شدن تراکم استخوانی (استئوپروز) یا نرم شدن استخوان (استئومالاسی)
•    خارش و بثورات پوستی
•    آسیب رسیدن به مینای دندان 
•    سردرد و خستگی مفرط
•    آسیب رسیدن به سیستم عصبی، از جمله بی حسی و سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها و مشکلات احتمالی تعادل 
•    درد مفاصل 
•    کاهش عملکرد طحال (hyposplenism)
•    رفلکس اسید معده و سوزش سر دل
کودکان 
75 درصد کودکان مبتلا به بیماری سیلیاک دچار اضافه وزن هستند. مشکلات گوارشی نیز بین 20 تا 30 درصد کودکان اتفاق می افتد، گرچه نشانه ها نسبت به سن متفاوت هستند. در نوزادان نشانه های معمول بیماری سیلیاک عبارتند از: 
•    اسهالی مزمن
•    نفخ شکم
•    درد
•    اختلال در رشد یا کاهش وزن 
در کودکان بزرگ تر نیز علائم زیر مشاهده می شود: 
•    اسهال 
•    یبوست 
•    کوتاه ماندن قد
•    به تاخیر افتادن بلوغ
•    نشانه های عصبی، از جمله مشکل در توجه و بیش فعالی (ADHD)، ناتوانی در یادگیری، سردرد و عدم هماهنگی عضلات 
درماتیت هرپتیفرم (Dermatitis herpetiformis)
درماتیت هرپتیفرم (DH) نوعی بثورات و خارش پوستی است که از عدم تحمل گلوتن نشات می گیرد. در این بیماری تاول هایی روی پوست ظاهر می شود که بیشتر در آرنج، زانو، نیم تنه، پوست سر و باسن مشاهده می شود. 
بیماری DH معمولا با تغییرات مخاط روده ی کوچک در ارتباط است که این تغییرات در بیماری سیلیاک اتفاق می افتد، اما علائم گوارشی قابل توجهی ندارد. بیماری DH با تجویز رژیم غذایی بدون گلوتن و دارو برای کنترل تاول ها، درمان می شود. 
 

اگر دچار اسهال یا مشکل گوارشی هستید که بیشتر از دو هفته به طول انجامیده، با پزشک خود مشورت کنید. اگر کودک شما رنگ پریده و حساس شده، دچار مشکلات رشد است و دارای مدفوع بدبو می باشد، به پزشک مراجعه کنید. برای دنبال کردن رژیم غذایی بدون گلوتن، با پزشک مشورت کنید، زیرا مصرف نکردن گلوتن قبل از انجام آزمایشات لازم بر روی نتیجه ی آزمایش ها تاثیر می گذارد. 
سیلیاک نوعی بیماری وراثتی است. اگر فردی در خانواده ی شما دچار این بیماری شده، حتما شما نیز آزمایشات لازم را بدهید. به علاوه افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بیشتر در معرض خطر ابتلا به سیلیاک هستند، بنابریان اگر مبتلا به دیابت نوع 1 هستید، آزمایش های لازم برای بیماری سیلیاک را نیز بدهید. 

علت دقیق بیماری سیلیاک ناشناخته است. زمانی که سیستم ایمنی بدن به گلوتن موجود در غذا واکنش شدید نشان می دهد، باعث می شود که سیستم ایمنی پرزهای ریز داخل روده را از بین ببرد. این پرزها ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر مواد مغذی را از غذایی که می خورید، جذب می کنند. به طور معمول پرزها شبیه یک پارچه ی مخمل در مقیاس میکروسکوپی می باشند. آسیب وارده از بیماری سیلیاک، سطح داخلی روده ی کوچک را شبیه به سطح یک کاشی می سازد. در نتیجه بدن قادر به جذب مواد مغذی لازم برای سلامتی و رشد نخواهد بود. 
بررسی های انجام شده نشان می دهند که در هر 141 نفر در امریکا، 1 نفر مبتلا به سیلیاک می باشد، گرچه این بیماری اغلب تشخیص داده نمی شود. بیماری سیلیاک بیشتر در بین سفیدپوستان رایج است. 
به نظر می رسد برخی تغییرات ژنتیکی خطر (جهش) بروز بیماری سیلیاک را افزایش می دهند. اما وجود این جهش های ژنتیکی به معنای مبتلا شدن به این بیماری نیست – در واقع فاکتورهای دیگری نیز دخیل می باشند. 
گاهی اوقات بیماری سیلیاک پس از یک جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس شدید، شروع می شود – یا برای اولین بار فعال شده و خود را نشان می دهد. 

بیماری سیلیاک می تواند هرکسی را تحت تاثیر قرار دهد. اما در بین افراد دارای شرایط زیر رایج تر می باشد: 
•    یکی از بستگان یا اعضای خانواده مبتلا به سیلیاک یا DH است. 
•    مبتلایان به دیابت نوع 1
•    مبتلایان به سندرم دان یا سندرم ترنر 
•    مبتلایان به اختلالات خود ایمنی تیروئید
•    سندرم شوگرن
•    کولیت میکروسکوپی (کولیت کلاژنی یا لنفوسیتی)

بیماری سیلیاک اگر درمان نشود، عواقب زیر را به دنبال خواهد داشت:
•    سوء تغذیه: آسیب به روده ی کوچک به این معناست که قادر به جذب مواد مغذی به اندازه ی کافی نیست. سوء تغذیه منجر به بروز کم خونی و کاهش وزن می شود. این آسیب در کودکان نیز باعث بروز مشکل در رشد کودک می شود. 
•    از دست دادن کلسیم و تراکم استخوانی: کاهش جذب کلسیم و ویتامین D منجر به نرمی استخوان (osteomalacia) در کودکان و کم شدن تراکم استخوانی (osteoporosis) در بزرگسالان می شود. 
•    ناباروری و سقط جنین: سوء جذب کلسیم و ویتامین D بر روی باروری تاثیر می گذارد. 
•    عدم تحمل لاکتوز: آسیب رسیدن به روده ی کوچک باعث می شود فرد پس از خوردن مواد لبنی حاوی لاکتوز، دچار شکم درد و اسهال شود، حتی اگر حاوی گلوتن نباشند. در صورت بهبود روده ی کوچک، مجددا تحمل مواد لبنی ممکن می شود. به هرحال ممکن است برخی علیرغم بهبود کامل، همچنان با خوردن مواد لبنی دچار مشکل شوند. 
•    سرطان: افراد مبتلا به سیلیاک که رژیم غذایی بدون گلوتن را دنبال نمی کنند، در معرض خطر ابتلا به چندین نوع سرطان هستند، از جمله لنفوم روده و سرطان روده ی کوچک. 
سیلیاک بدون پاسخ
ممکن است رژیم بدون گلوتن بر روی 15 درصد مبتلایان به بیماری سیلیاک تاثیر نداشته باشد. این شرایط که سیلیاک بدون پاسخ نامیده می شود، معمولا به خاطر وجود گلوتن در رژیم غذایی می باشد. بررسی ها نشان داده اند افرادی که مبتلا به سیلیاک بدون پاسخ هستند، علاوه بر بیماری سیلیاک دارای شرایط دیگری نیز می باشند، از جمله وجود باکتری در روده ی کوچک، کولیت، عملکرد ضعیف پانکراس و سندروم روده ی تحریک پذیر. 
سیلیاک مقاوم
نمونه های بسیار کمی وجود دارند که آسیب ناشی از بیماری سیلیاک، علیرغم دنبال کردن رژیم بدون گلوتن، ادامه می یابد. این حالت سیلیاک مقاوم نامیده می شود. 
اگر پس از گذشت 6 ماه تا 1 سال از حذف گلوتن از رژیم غذایی خود، همچنان نشانه های بیماری را در خود مشاهده می کنید، پزشک آزمایشات بیشتری انجام خواهد داد تا دلیل بروز چنین شرایطی را کشف کند. در این وضعیت برای کاهش التهاب روده، پزشک درمان استروئیدی یا درمانی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب کند، توصیه خواهد کرد. 

در ادامه اطلاعاتی به شما ارائه می شود که شما را برای ملاقات با پزشک آماده کرده و انتظارات شما را از پزشکتان بیان می کند. 
کارهایی که می توانید انجام دهید: 
•    ادامه ی رژیم غذایی معمول خود، اگر قبل از آزمایشات مربوط به بیماری سیلیاک از خوردن گلوتن خودداری کنید، احتمال تغییر در نتایج آزمایش وجود دارد. 
•    علائم و نشانه های مشاهده شده در خود را بنویسید، به علاوه زمان آغاز این نشانه ها و چگونگی تغییر آنها در طول زمان نیز مهم می باشند. 
•    اطلاعات شخصی مهم خود را بنویسید، به عنوان مثال استرس ها و تغییرات جدید در زندگی خود. 
•    تمام داروهای مصرفی خود را، مانند ویتامین ها و مکمل ها، بنویسید. 
•    سوالات خود را بنویسید. 
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
سوالات مهمی که در این رابطه از پزشک خود خواهید پرسید، عبارتند از: 
•    چه چیزی باعث بروز این نشانه ها شده است؟ 
•    آیا داروهایی که مصرف می کنم می توانند علت بروز این مشکلات باشند؟ 
•    به چه آزمایشاتی احتیاج دارم؟ 
•    آیا این شرایط موقتی است؟  
•    من دارای شرایط پزشکی دیگری نیز هستم، چگونه به بهترین شکل می توان آنها را مدیریت کرد؟ 
•    آیا محدودیت هایی وجود دارد که باید طبق آنها عمل کنم؟ 
•    آیا جایگزینی برای دارواهای تجویزی وجود دارد؟ 
•    آیا بروشور یا جزوه ای برای مطالعه در این رابطه وجود دارد؟ چه وب سایتی را پیشنهاد می کنید؟ 
•    اگر من مبتلا به بیماری سیلیاک هستم، آیا در رابطه با شرایط دیگری هم مورد آزمایش قرار خواهم گرفت، مانند کمبود ویتامین یا مواد معدنی، پوکی استخوان یا دیابت؟ 
نسبت به پرسیدن این سوال ها یا سوالات دیگر تردید نداشته باشید. 
انتظارات شما از پزشک
برای پاسخ دادن به سوالاتی که پزشک ممکن است از شما بپرسد، آماده باشید: 
•    کی برای اولین بار این نشانه ها را تجربه کردی و شدت آنها چقدر بود؟ 
•    آیا این نشانه ها موقت بود یا مستمر؟
•    چه چیزهایی باعث بهبود این نشانه ها می شود؟ 
•    چه چیزی باعث بدتر شدن این نشانه ها می شود؟ 
•    چه داروها و ضد دردهایی استفاده می کنی؟
•    آیا در بین افراد خانواده ی شما کسی دچار این بیماری است؟
•    آیا شما یا شخص دیگری در خانواده تان دچار اختلالات سیستم ایمنی می باشد؟
•    آیا با این علائم دچار مشکلات پوستی، مانند تاول یا خارش، شده اید؟ 
•    آیا تاکنون علائم کم خونی یا پوکی استخوان را در خود مشاهده کرده اید؟

آزمایش ها و پروسه های لازم برای تشخیص بیماری سیلیاک عبارتند از: 
•    آزمایش خون: سطوح معینی از برخی مواد در خون نشان دهنده ی یک واکش ایمنی بدن به گلوتن می باشد. این آزمایش ها به تشخیص بیماری سیلیاک کمک می کنند، حتی اگر علائم آن خیلی خفیف باشند. 
•    آندوسکوپی: اگر آزمایش خون شما بیماری سیلیاک را نشان دهد، برای مشاهده ی روده کوچک و نمونه برداری از بافت های آن (بیوپسی) و تجزیه ی پرزهای روده، پزشک آندوسکوپی را توصیه خواهد کرد. 
•    آندوسکوپی کپسول: در این نوع آندوسکوپی، از یک دوربین کوچک بدون سیم استفاده می شود تا تصاویری از روده ی کوچک گرفته شود. دوربین در داخل یک کپسول کوچک قرار می گیرد و توسط بیمار بلعیده می شود. زمانی که کپسول وارد دستگاه گوارشی می شود، دوربین هزاران عکس می گیرد که به یک ضبط کننده منتقل می شوند. 
آزمایشات مربوط به سیلیاک قبل از شروع رژیم بدون گلوتن انجام می شوند. حذف گلوتن از رژیم غذایی می تواند نتیجه ی آزمایشات خون را تغییر دهد و ممکن است نتایج خیلی طبیعی به نظر برسند. 

یک رژیم بدون گلوتن برای فرد مبتلا به سیلیاک و کنترل این بیماری ضروری است. علاوه بر گندم، غذاهای دیگری نیز حاوی گلوتن هستند که عبارتند از: 
•    جو
•    بلغور
•    نشاسته
•    آرد گندم سبوس دار
•    جو سبز شده خشک
•    سمولینا
پزشک فرد بیمار را به یک متخصص تغذیه معرفی می کند تا به وی رژیم غذایی مناسب و بدون گلوتن ارائه کند. زمانی که گلوتن از رژیم غذایی حذف شود، تورم روده ی کوچک کم می شود – معمولا این فرایند چند هفته طول می کشد، گرچه طی چند روز اول فرد احساس بهتری نسبت به قبل خواهد داشت. بهبود کامل و رشد مجدد پرزها چندین ماه تا چندین سال طول خواهد کشید. بهبود روده ی کوچک در کودکان سریعتر از بزرگسالان اتفاق می افتد. 
اگر فرد بیمار به طور تصادفی محصول حاوی گلوتن بخورد، دچار دل درد و اسهال خواهد شد. برخی افراد پس از خوردن گلوتن دچار هیچ مشکلی نمی شوند، اما این به معنای مضر نبودن گلوتن نیست. حتی مقادیر کم گلوتن در رژیم غذایی نیز مضر می باشد، حتی اگر هیچ مشکلی به وجود نیاورد. 
ویتامین و مواد معدنی
اگر کمبود مواد مقوی در فرد بیمار خیلی شدید باشد، پزشک یا متخصص تغذیه مکمل های ویتامین و مواد معدنی را تجویز خواهد کرد. لازم است که سطح کمبودهای زیر در افراد جبران شود: 
•    کلسیم
•    فولات
•    آهن
•    ویتامین B 12
•    ویتامین D
•    ویتامین K
•    زینک 
مکمل های ویتامین ها معمولا به شکل قرص مصرف می شوند. اگر سیستم گوارشی در جذب ویتامین ها مشکل داشته باشد، پزشک این کمبودها را با تزریق وارد بدن بیمار خواهد کرد. 
داروهای کنترل کننده ی ورم روده 
اگر روده ی کوچک به شدت آسیب دیده باشد، پزشک استروئیدها را برای کنترل این التهاب تجویز می کند. استروئیدها علائم بیماری سیلیاک را کم کرده و به بهبود روده کمک می کنند. 
درماتیت هرپتیفرم (HD)
اگر مبتلا به تاول ها و خارش پوستی شده اید، که معمولا همراه با بیماری سیلیاک رخ می دهد، علاوه بر درمان های لازم برای روده و بیماری سیلیاک، روش های درمانی دیگری برای پوست نیز توصیه خواهد شد. 

اگر شما دچار بیماری سیلیاک هستید، لازم است که از تمام غذاهای حاوی گلوتن خودداری کنید. با پزشک خود در مورد متخصص تغذیه مشورت کنید تا بتوانید بهترین رژیم غذایی مناسب بیمار خود را داشته باشید. در ادامه مروری بر غذاهای حاوی گلوتن و غذاهای بدون گلوتن را مشاهده می کنید که خوردن غذاهای بدون گلوتن برای شما بی خطر می باشد. 
همیشه از خوردن غذاهای حاوی این مواد اجتناب کنید: جو، بلغور، نشاسته، آرد گندم سبوس دار و جو سبز خشک شده، سمولینا و گندم. 
توضیحات روی بسته بندی غذاها را به دقت مطالعه کنید و در صورتی که عبارت بدون گلوتن (gluten free) را مشاهده کردید، به این معناست که خوردن آن غذا برای شما بی خبر است. علاوه بر غلات، پاستا و محصولات پخته شده – مانند نان، کیک و کلوچه – دیگر غذاهای بسته بندی حاوی گلوتن عبارتند از: آب جو، آب نبات ها، گوشت مصنوعی یا غذاهای دریایی، گوشت های فرآوری شده، سس سالاد، سس سویا و سوپ ها. 
برخی غلات، مانند جو، در طول رشد و پردازش با گندم ترکیب می شوند. مشخص نشده که آیا جو برای مبتلایان به بیماری سیلیاک مضر است یا نه، اما به طور کل پزشکان توصیه می کنند که این افراد از خوردن جو اجتناب کنند. 
غذاهای مجاز برای بیماران مبتلا به سیلیاک 
بسیاری از غذاها در یک رژیم بدون گلوتن قرار می گیرند، از جمله این غذاها عبارتند از: 
•    گوشت تازه، ماهی و مرغ که با آرد یا نان پوشیده نشده است.
•    میوه ها
•    بسیاری از محصولات لبنی 
•    سیب زمینی
•    سبزیجات 
غلاتی که در یک رژیم غذایی فاقد گلوتن قرار می گیرند، عبارتند از: گندم سیاه، ذرت، آرد ذرت، آردهای فاقد گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی و حبوبات)، چیبس ذرت خالص، کوینولا، برنج و نشاسته ی کاساو یا مانیوک. 
خوشبختانه برای دوستداران نان و پاستا که مبتلا به سیلیاک هستند، تعداد فزاینده ای محصولات فاقد گلوتن در دسترس هستند. 

در مورد داروهای جایگزین مربوط به این بیماری با پزشک خود مشورت کنید. 

با داشت رژیم غذایی سالم و وزن مناسب می توانید تا حدی از بروز بیماری پیشگیری کنید.