ترومبوز وریدی عمقی (ترومبوز سیاهرگی عمقی)

ترومبوز وریدی عمقی (DVT) هنگامی رخ می دهد که لخته خون (ترومبوز) در یک یا تعداد بیشتری از وریدهای عمقی بدن، معمولا در پاها، تشکیل شود. ترومبوز وریدی عمقی می تواند باعث درد یا تورم پا شود، اما ممکن است بدون هیچ نشانه ای اتفاق بیفتد.

داشتن شرایط خاص پزشکی منجر به لخته شدن خون نیز می تواند موجب ایجاد ترومبوز وریدی عمقی شود. از دیگر شرایط ایجاد کننده ی این بیماری، حرکت نکردن طولانی مدت به دلیل عمل جراحی، یا در نتیجه ی تصادف، و یا بستری شدن در بیمارستان و خانه است.   

ترومبوز وریدی عمقی یک بیماری جدی است به این دلیل که لخته های خون موجود در رگ ها می توانند به سمت شش ها حرکت کرده و مانع جریان خون (آمبولی ریوی) در این منطقه از بدن شوند.

• تورم در پای تحت تاثیر بیماری_  به ندرت، ممکن است تورم در هر دو پا ایجاد شود.
• درد در پا_ درد اغلب از ساق پا شروع می شود، فرد درد و گرفتگی را در ساق پا احساس می کند.

گاهی اوقات، ترومبوز وریدی عمقی ممکن است بدون هیچ نشانه ای رخ دهد.

با مشاهده ی علایم ترومبوز وریدی عمقی به پزشک مراجعه کنید تا راهنماییهای لازم را انجام دهد.

در صورت مشاهده ی علایم آمبولی ریوی_ از عوارض ترومبوز وریدی عمقی که تهدید کننده زندگی است_ بلافاصله به اورژانس و پزشک مراجعه شود.

علایم هشدار دهنده آمبولی ریوی عبارتند از:

• شروع ناگهانی و غیر قابل توضیح تنگی نفس
• درد و ناراحتی قفسه سینه، که در هنگام تنفس عمیق یا سرفه بدتر می شود
• احساس سبکی سر یا سرگیجه، و یا غش
• نبض سریع
• سرفه خونی

ترومبوز وریدی عمقی زمانی رخ می دهد که لخته خون در رگ ها ی عمقی بدن، اغلب در پاها، تشکیل شود. هر چیزی که مانع گردش خون معمول و یا لخته شدن مناسب خون شود را می توان علت تشکیل لخته خون دانست.

• بیماری لخته کننده ی خونی ارثی. برخی افراد دچار بیماری ارثی می شوند که باعث لخته شدن سریع خون می شود. این بیماری ارثی ممکن است به تنهایی مشکلی ایجاد نکند اما در ترکیب با عوامل تشدید کننده ی دیگر خطرناک شود. 
• ماندن طولانی مدت در بستر، مانند بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان و یا فلج شدن. هنگامی که پاها برای مدت طولانی بی حرکت باقی می مانند، ماهیچه های ساق پا به گردش خون کمک نمی کنند که این امر خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد.
• آسیب دیدگی یا جراحی. آسیب دیدگی رگ یا جراحی می تواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
• بارداری. بارداری فشار موجود در رگ های لگن و پاها را افزایش می دهد. زنان دارای اختلال انعقاد خون ارثی بیشتر در معرض خطر هستند. خطر لخته شدن خون، تا شش هفته پس از زایمان نیز ادامه دارد.
• قرص های ضد بارداری و یا درمان جایگزینی با هورمون. قرص های ضد بارداری و درمان جایگزینی با هورمون، هر دو می توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند.
• اضافه وزن یا چاقی. داشتن اضافه وزن به معنای بالا رفتن فشار موجود در رگ های لگن و پا ها است.
• سیگار کشیدن. بر لخته شدن و گردش معمول خون تاثیر گذاشته و خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش می دهد.
• سرطان. برخی سرطان ها، با افزایش مقدار مواد موجود در خون، باعث لخته شدن خون می شوند. برخی درمان های سرطان نیز خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند.
• نارسایی قلبی. احتمال ابتلای افراد مبتلا به نارسایی قلبی به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) و آمبولی ریوی بیشتر است. زیرا، عملکرد قلب و ریه در این افراد محدود تر است و به این دلیل علایم ناشی از یک آمبولی ریوی کوچک برجسته تر می شود.
• بیماری التهابی روده. بیماری های روده، مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو، خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش می دهند.
• سابقه فردی یا خانوادگی در ابتلا به ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی (PE). داشتن سابقه قبلی یا خانوادگی به معنای بالا رفتن احتمال ابتلا به این بیماری است. 
• سن. 60 سالگی به بالا به معنای افزایش خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) است. هر چند، این بیماری در هر سنی می تواند رخ دهد.
• نشستن طولانی مدت، مثلا هنگام رانندگی و یا پرواز. زمانی که پاها برای مدت طولانی بی حرکت می مانند، ماهیچه های ساق پا به گردش خوم کعمول کمک نکرده و باعث تشکیل لخته خون می شوند. 

1) آمبولی ریوی
آمبولی ریوی زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی در ریه توسط لخته خون (ترومبوز) انتقال یافته از دیگر بخش های بدن، معمولا پا، مسدود شود.

آمبولی ریوی می تواند کشنده باشد. بنابراین، هشیاری در خصوص علایم آن و مراجعه به موقع در هنگام بروز این علایم بسیار مهم است. علایم آمبولی ریوی عبارتند از:

• شروع ناگهانی و غیر قابل توضیح تنگی نفس
• درد و ناراحتی قفسه سینه، که در هنگام تنفس عمیق یا سرفه بدتر می شود
• احساس سبکی سر یا سرگیجه، و یا غش
• نبض سریع
• سرفه خونی

2) سندرم پست فلبیتیک
یکی از عوارض شایع  پس از ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی، " سندرم پست فلبیتیک یا سندرم پست ترومبوتیک"  است. این سندرم برای توصیف مجموعه ایی از علایم استفاده می شود همچون:

• تورم پا (ادم)
• درد پا
• تغییر رنگ پوست
• زخم های پوستی

زمانی که لخته خون به رگ های خونی آسیب می رساند، این سندرم ایجاد می شود؛ که باعث کاهش جریان خون در مناطق آسیب دیده می شود. علایم این سندرم ممکن است تا چندین سال پس از ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) ظاهر نشوند.

از آنجا که ترومبوز وریدی عمقی (DVT) یک موقعیت اورژانسی پزشکی است، در اکثر موارد به تشخیص سریع و درمان فوری نیاز دارد.

سوالات شما از پزشک
در صورت داشتن وقت، پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:

• علایمی که مشاهده کرده ایید، حتی علایمی که مربوط به ترومبوز وریدی عمقی نیستند
• اطلاعات فردی کلیدی، از جمله سابقه خانوادگی اختلالات لخته کننده ی خونی
• هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی
• اسم خویشاوند یا دوستی که شما را در زمان معاینه همراهی کند تا تمام موارد توضیح داده شده توسط پزشک را برای شما ثبت و ضبط کند. 
• اطلاعات در خصوص هر گونه بستری شدن، ابتلا به بیماری، جراحی یا تروما در سه ماه گذشته، و یا داشتن پرواز بیش از شش ساعت 
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید

سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• علت اصلی و ایجاد کننده ی این علایم چیست؟
• چه آزمایشاتی باید انجام دهم؟
• درمان مناسب چیست؟
• با داشتن ترومبوز وریدی عمقی، سطح فعالیت جسمانی باید چه مقدار باشد؟ با از بین رفتن لخته این سطح فعالیت چه تغییری می کند؟
• نیاز به محدود کردن سطح فعالیت جسمانی و یا سفر هوایی دارم؟
• آیا جایگزینی برای گزینه ی درمانی انتخابی وجود دارد؟
• با داشتن مشکل جسمانی دیگر، چگونه می توان هر دو را مدیریت و کنترل کرد؟
• آیا بروشور یا هر نوع اطلاعات نوشتاری دراختیارم قرار می گیرد تا اطلاعاتم را در این زمینه بالا ببرم؟ 
• سایت و یا وب سایت خاصی را توصیه می کنید؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما

• علایم از چه زمانی شروع شده اند؟
• آیا اخیرا غیر فعال بوده ایید؟ مثلا نشستن یا دراز کشیدن برای طولانی مدت؟
• آیا علایم گاه به گاه و یا دایمی هستند؟
• شدت علایم چقدر است؟
• چه شرایطی باعث بهبود علایم می شود؟
• چه شرایطی باعث بدتر شدن علایم می شود؟
• آیا سابقه ی خانوادگی ابتلا به بیماری های لخته کننده ی خون دارید؟

برای تشخیص ترومبوز وریدی عمقی، پزشک یک سری سوالات در مورد علایم می پرسد. همچنین، معاینه فیزیکی انجام می گیرد تا هرگونه تورم، حساسیت به لمس و یا تغییر رنگ پوست چک شود. بسته به علت و احتمال لخته شدن، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را تجویز کند:

• اولتراسونوگرافی. یک دستگاه گرز مانند (مبدل) روی بخشی از بدن قرار داده می شود که در آن لخته وجود دارد و امواج صوتی به آن منطقه فرستاده می شود. برخورد امواج صوتی و بازگشت آنها را یک کامپیوتر به صورت تصویری نمایش می دهد. لخته خون ممکن در این تصویر قابل مشاهده باشد. گاهی اوقات، در طی چند روز این سونوگرافی تکرار می شود تا از رشد نکردن و یا تشکیل نشدن لخته جدید اطمینان حاصل شود.  
• آزمایش خون. تقریبا در همه افراد دارای ترومبوز وریدی عمقی شدید، سطح ماده ی حل کننده ی لخته به نام " D دایمر" بالا است.  
• ونوگرافی. یک ماده ی رنگی (ماده حاجب) به داخل ورید بزرگ پا و یا مچ پا تزریق می شود. سپس، با استفاده از اشعه ایکس، تصویری از این ورید بزرگ گرفته می شود تا وجود یا عدم وجود لخته بررسی شود. با این حال، روش کمتر تهاجمی، مانند سونوگرافی، معمولا می تواند تشخیص را تایید کند.
• سیتی اسکن یا ام آرآی. هر دو می توانند با ارایه تصاویر بصری، وجود یا عدم وجود لخته را نشان دهند. گاهی اوقات، در هنگام انجام این اسکن ها برای بیماری های دیگر، وجود لخته تشخیص داده می شود.

درمان ترومبوز وریدی عمقی بر جلوگیری از بزرگ شدن، حرکت لخته و ایجاد آمبولی ریه تمرکز دارد. سپس، تکرار نشدن ترومبوز وریدی عمقی هدف قرار داده می شود.

گزینه های درمان ترومبوز وریدی عمقی عبارتند از:

• رقیق کننده های خون. هر زمان که ممکن باشد در پروسه ی درمان از داروهای ضد انعقاد یا رقیق کننده خون استفاده می شود. این داروها، لخته شدن را کاهش می دهند. اگرچه این داروها لخته های موجود را از بین نمی برند، اما از بزرگ شدن آنها و تشکیل لخته های جدید جلوگیری می کنند. معمولا، در اولین بار مصرف و برای چند روز، رقیق کننده خون هپارین تزریق می شود. پس از شروع تزریق هپارین، درمان ممکن است با تزریق رقیق کننده ی دیگر، از جمله انوکسوپارین (Lovenox)، دالتپارین (Fragmin) و یا فونداپارینوکس (Arixtra)، ادامه پیدا کند. دیگر رقیق کننده های خون را می توان به شکل قرص مصرف کرد، مانند وارفارین (Coumadin, Jantoven) و یا ریواروکسابان (Xarelto). رقیق کننده های خون جدیدتر نیز ممکن است در آینده گزینه های درمانی بیشتری ارائه دهند. مصرف رقیق کننده خون ممکن است سه ماه یا بیشتر طول بکشد. در صورت تجویز این داروها، پیروی از دستورالعمل پزشک در نحوه ی مصرف آنها بسیار مهم است. داروهای رقیق کننده خون عوارض جانبی جدی دارند اگر بیش از حد و یا خیلی کمتر از حد مصرف شوند. آزمایش خون دوره ایی ممکن است برای بررسی طول مدت تشکیل شدن لخته خون نیاز باشد. زنان باردار باید برخی داروهای رقیق کننده خون را مصرف نکند.
• کلات بسترها. در صورت ابتلا به  نوع جدی تر ترومبوز وریدی عمقی یا آمبولی ریوی، و یا موثر نبودن سایر داروها، پزشک ممکن است نوع دیگری از داروها را تجویز کند. یک گروه از این داروها تحت عنوان " ترومبولیتیک ها" شناخته می شوند. این داروها، شناخته شده به عنوان فعال کننده ی پلاسمینوژن بافتی (TPA)، از طریق ورید برای شکستن لخته ها و یا از طریق یک کاتتر به طور مستقیم به لخته تزریق می شود. این داروها می توانند باعث خونریزی شدید شوند و تنها در موارد تهدید کننده ی زندگی استفاده می شوند. به این دلایل، داروهای ترومبولیتیک تنها در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان استفاده می شوند.
• فیلتر. چنانچه قادر به مصرف داروهای رقیق کننده خون نیستید، یک فیلتر در یک ورید بزرگ در شکم _ بزرگ سیاهرگ یا ورید اجوف_ گذاشته می شود تا مانع حرکت لخته به ریه شود.  
• جوراب واریس. از تورم همراه با ترومبوز وریدی عمقی جلوگیری می کند. این جوراب های ساق بلند از انگشت پا تا زیر زانو را پوشش می دهند. این جوراب ها با کاهش فشار از سفت شدن و تشکیل لخته جلوگیری می کنند. در صورت امکان، در طول روز برای حداقل دو تا سه سال پوشیده می شوند. جوراب واریس می تواند مانع سندرم پست فلبیتیک شود.

• مراجعه منظم به پزشک جهت بررسی و اصلاح روش درمانی و داروهای مصرفی.  چنانچه وارفارین (Coumadin, Jantoven) مصرف می کنید، باید آزمایش خون انجام دهید تا از لخته شدن مناسب خون مطمئن شوید. 
• مصرف داروهای رقیق کننده خون طبق دستورالعمل تجویزی. در صورت ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی، رقیق کننده های خون را حداقل سه تا شش ماه باید مصرف کنید.
• کنترل مقدار ویتامین K در هنگام مصرف وارفارین. ویتامین K بر عملکرد وارفارین تاثیر می گذارد. سبزیجات دارای برگ سبز سرشار از ویتامین K هستند. بنابراین، در هنگام مصرف وارفارین، در خصوص داشتن یا نداشتن ویتامین K و نیاز به تغییر رژیم غذایی با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید.
• هوشیار بودن در خصوص خونریزی بیش از حد که می تواند یکی از عوارض جانبی مصرف داروهای رقیق کننده خون باشد. از پزشک در مورد فعالیت های ایجاد کننده ی کبودی یا بریدگی اطلاعات بگیرید، زیرا یک صدمه کوچک در هنگام مصرف داروهای رقیق کننده خون می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود.
• تحرک. اگر بستری بوده ایید، به دلیل عمل جراحی و یا عوامل دیگر، هر چه زودتر فعال شوید تا احتمال لخته شدن خون کمتر شود.
• پوشیدن جوراب واریس. پوشیدن جوراب ساق بلند فشرده سازی از لخته شدن خون در پاها جلوگیری می کند_ البته اگر پزشک تجویز کرده باشد. 

• مصرف تمامی داروها براساس دستورالعمل تجویزی. در صورت داشتن عمل جراحی، مانند جراحی های ارتوپدی، احتمالا رقیق کننده خون داده می شود. پزشک ممکن است آسپرین یا داروهای دیگر جهت پیشگیری از لخته شدن خون پس از عمل جراحی تجویز کند.
• اجتناب از نشستن طولانی مدت. اگر بستری بوده ایید، حال به دلیل عمل جراحی یا هر دلیل دیگری، سعی کنید در اسرع وقت فعال شوید. به مدت طولانی چهار زانو نشستن مانع جریان خون می شود. اگر برای مسافت طولانی با ماشین مسافرت می کنید، هر چند ساعت در میان بایستید و از ماشین پیاده شده و کمی راه بروید. اگر در هواپیما هستید، سعی کنید در راهروی بین صندلی ها بایستید و یا کمی راه بروید. اگر نمی توانید این کار را انجام بدهید، حداقل سعی کنید قسمت پایین پاها را ورزش دهید. به این صورت که کف پا روی زمین، پاشنه پاها را بلند کنید و پایین بگذارید. سپس، همین کار را با انگشتان پا انجام دهید.  
• تغییر شیوه زندگی. اضافه وزن را کاهش دهید و سیگار را ترک کنید. چاقی و سیگار کشیدن خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی را افزایش می دهند.
• ورزش منظم. ورزش خطر ابتلا به لخته شدن خون را کاهش می دهد، به ویژه در افرادی که مجبور به نشستن طولانی و یا مسافرت زیاد هستند.