دهان خشک

خشکی دهان یا xerostomia  اشاره به شرایطی دارد که در آن دهان به طور غیرطبیعی خشک می شود. اکثر اوقات دهان خشک نتیجه کاهش تولید بزاق به وسیله غدد بزاقی دهان است که معمولا مربوط به عوارض جانبی داروها می شود. کمتر اتفاق می افتد که خشکی دهان مربوط به شرایطی باشد که مستقیما بر روی غدد ترشح بزاق تاثیر بگذارد. 
خشکی دهان مشکل رایجی است و معمولا به شکل یک مشکل کوچک آزار دهنده یا یک مشکل جدی پدیدار می شود که بر روی سلامت عمومی و سلامت دهان و دندان، کم شدن اشتها و لذت بردن از غذا تاثیر می گذارد. 
بزاق دهان با خنثی کردن اسیدهای تولید شده توسط باکتری ها، محدود کردن رشد باکتری ها و شستن ذرات مواد غذایی از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند. به علاوه بزاق توانایی دریافت طعم غذا را بالا برده و فرو بردن ماده غذایی را نیز آسان تر می کند. همچنین بزاق دارای آنزیم هایی است که به هضم غذا کمک می کنند. درمان خشکی دهان بستگی علت این مشکل دارد. 

اگر شما نیز به اندازه کافی بزاق تولید نمی کنید، ممکن است برخی از این علائم یا همه آنها را مشاهده کنید:
•    خشکی در دهان یا گلو
•    بزاقی که خیلی غلیظ است
•    بوی بد دهان
•    بروز مشکل در جویدن، صحبت کردن و بلعیدن
•    تغییر در دریافت طعم ها
•    پوسیده شدن دندان ها 
•    حساسیت و بیماری های لثه
به علاوه خشکی دهان باعث چسبیدن لب ها به دندان ها می شود. 

اگر برخی علائم مربوط به خشکی دهان را به مدت طولانی مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید. 

دهان خشک دلایل زیادی دارد:

• •    داروها: بسیاری از داروها، از جمله داروهای بدون نسخه، باعث بروز خشکی دهان می شوند. برخی از این داروها عبارتند از داروهای افسردگی، داروهای درمان درد عصب (نوروپاتی) و اضطراب و همچنین برخی آنتی هیستامین ها، ضد احتقان ها، داروهای آرامش عضلانی و داروهای ضد درد. 

•    افزایش سن: افزایش سن لزوما باعث بروز دهان خشک نمی شود. به هرحال افراد مسن بیشتر در معرض داروهایی هستند که باعث خشکی دهان می شوند. به علاوه این افراد بیشتر ممکن است دچار شرایطی شوند که خشکی دهان را در پی خواهند داشت. 
•    درمان سرطان: داورهای شیمی درمانی می توانند ماهیت و میزان تولید بزاق را تغییر دهند. این امر موقت است و با پایان دوره درمانی سرطان میزان تولید بزاق نیز به حالت قبل باز می گردد. پرتو درمانی به سر و گردن می تواند به غدد بزاقی آسیب برساند و باعث کاهش قابل توجهی در تولید بزاق شود. این مسئله نیز می تواند موقتی یا دائمی باشد که به میزان و منطقه تابش پرتو بستگی دارد. 
•    آسیب عصبی: یک صدمه یا جراحی که باعث آسیب رساندن به عصب های ناحیه سر و گردن می شود، ممکن است خشکی دهان را در پی داشته باشد.
•    دیگر مشکلات پزشکی: خشکی دهان ممکن است نتیجه برخی شرایط پزشکی باشد، مانند بیماری خود ایمنی سندروم شوگرن و HIV/AIDS. سکته مغزی و آلزایمر تا حدی باعث بروز خشکی دهان می شوند، حتی اگر غدد بزاقی به عملکرد معمول خود ادامه دهند. خرخر کردن و تنفس با دهان باز نیز می تواند باعث بروز خشکی دهان شود. 
•    مصرف دخانیات: سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو خشکی دهان را افزایش می دهد.
•    مصرف متامفتامین (شیشه): مصرف متامفتامین باعث خشکی شدید در دهان و آسیب رسیدن به دندان ها می شود.

در مورد عوامل تشدید کننده این بیماری با پزشک خود مشورت کنید. 

اگر بزاق کافی در دهان شما ترشح نمی شود و دچار خشکی دهان شده اید، این مشکل نیز پیامدهایی در پی خواهد داشت، از جمله:
•    افزایش پوسیدگی دندان و بیماری لثه
•    بروز زخم هایی در دهان
•    عفونت های قارچی در دهان 
•    باردار بودن زبان
•    زخم یا شکاف پوست در گوشه های دهان 
•    ترک خوردن لب ها
•    تغذیه نامناسب از بروز مشکل در جویدن و بلعیدن

در ادامه اطلاعاتی ارائه می شود که به آمادگی شما برای ملاقات با پزشک کمک می کند. 
آنچه قبل از ملاقات می توانید انجام دهید:
قبل از مراجعه به پزشک لیستی از موارد زیر آماده کنید:
•    همه علائمی را که تجربه کرده اید، از جمله مواردی که فکر می کنید به این بیماری ارتباطی نداشته باشد. 
•    اطلاعات شخصی مهم، از جمله هر گونه تغییری که اخیرا در زندگی شما اتفاق افتاده است و اضطراب هایی که دچار شده اید. 
•    تمام داروهای تجویز شده، ویتامین ها و مکمل ها و داروهایی که بدون نسخه مصرف می کنید و همچنین میزان مصرف هر یک از آنها
•    سوالاتی که از پزشک یا دندانپزشک خود دارید. 
برای خشکی دهان برخی سوالات اساسی و مهم که می توان از پزشک یا دندانپزشک پرسید، عبارتند از:
•    چه چیزی باعث بروز این علائم شده است؟
•    این علائم چه علل دیگری می توانند داشته باشند؟
•    چه نوع آزمایشاتی برای این بیماری لازم است؟
•    آیا این شرایط موقتی است یا خیر؟
•    بهترین کاری که می توان انجام داد، چیست؟
•    چه جایگزین های دیگری برای روش پیشنهادی شما وجود دارد؟
•    من مشکلات پزشکی دیگری هم دارم، چگونه می توان همه آنها را مدیریت کرد؟
•    آیا لازم است محدودیتی را رعایت کنم؟ 
•    آیا جایگزینی برای داروهای تجویز شده وجود دارد؟
•    آیا جزوه یا بروشور قابل مطالعه ای برای این بیماری وجود دارد؟
اگر سوال دیگری هم دارید، بدون تردید سوال خود را بپرسید. 
بیمار از پزشک یا دندانپزشک سوالات زیادی خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخ دادن به این سوالات وقت زیادی را صرفه جویی می کند. سوالاتی که پزشک یا دندانپزشک ممکن است بپرسند، عبارتند از:
•    چه زمانی این علائم در شما بروز کردند؟
•    آیا این علائم دائمی است یا گاه به گاه اتفاق می افتند؟
•    آیا اخیرا مصرف داروی جدیدی را شروع کرده اید؟
•    آیا سیگار می کشید؟ آیا تنباکو می جوید؟
•    چه میزان الکل مصرف می کنید؟
•    آیا عاملی وجود دارد که باعث بهبود علائم و یا افزایش ترشح بزاق شود؟
•    چه عواملی باعث بدتر شدن علائم شما می شوند؟

برای تایید ابتلای شما به خشکی دهان، پزشک یا دندانپزشک دهان شما را معاینه کرده و سوابق پزشکی و تمام داروهای مصرفی شما را بررسی می کند. گاهی آزمایش خون، اسکن های تصویری از غده های بزاقی یا آزمایشاتی که میزان تولید بزاق را تعیین می کند، انجام خواهند شد. اگر پزشک تشخیص دهد علت خشکی دهان سندروم شوگرن است، نمونه کوچکی از سلول های غده های بزاقی از لب ها گرفته شده و بررسی های لازم روی آن انجام خواهد گرفت. 

درمان این بیماری بستگی به علت بروز آن دارد. اقداماتی که پزشک یا دندانپزشک انجام خواهند داد، عبارتند از:
•    تغییر داروهایی که باعث خشکی دهان می شوند: اگر پزشک تشخیص دهد که علت بروز مشکل خشکی دهان مصرف دارو است، میزان مصرف داروی مشکل ساز را سازگار با سیستم بدن بیمار می کند و یا اینکه دارو را تغییر می دهد. 
•    پیشنهاد محصولاتی که دهان را مرطوب می کند: این محصولات عبارتند از بزاق مصنوعی و یا مرطوب کننده ها و روان کننده های دهان.
اگر خشکی دهان شدید باشد، پزشک یا دندانپزشک اقدامات زیر را انجام خواهد داد: 
•    تجویز داروهایی که ترشح بزاق را تحریک می کند. برخی داروها مانند پیلوکارپین (salagen) و یا cevimeline برای تحریک غدد بزاقی تجویز می شوند. 
•    محافظت از دندان ها: برای پیشگیری از پوسیدگی دندان ها، دندان پزشک برای شما فلوراید تجویز می کند تا در طول شب دندان های خود را با فلوراید پر کنید. به علاوه پرشک مصرف هفتگی کلر هگزیدین را برای محافظت از دندان ها توصیه خواهد کرد. 

علاوه بر توصیه های پزشک و دندانپزشک، این نکات نیز می توانند به برطرف شدن علائم خشکی دهان کمک کنند:
•    آب یا نوشیدنی های بدون قند یا استفاده از قطعات یخ در طول روز برای مرطوب نگاه داشتن دهان در طول روز و وجود آب در بین وعده های غذایی برای کمک به جویدن و بلعیدن غذا. 
•    جویدن آدامی های بدون قند یا مکیدن آب نبات های بدون قند. به هرحال در برخی افراد زایلوتال موجود در آدامس ها و آب نبات های بدون قند، در صورت مصرف بالا باعث بروز اسهال می شود. 
•    امتحان کردن بزاق های جایگزین موجود در داروخانه ها که حاوی کربوکسی متیل سلولوز یا هیدروکسیتول سلولوز می باشد.
•    نفس کشیدن از طریق بینی و نه دهان. اگر خرخر می کنید بهتر است به دنبال درمان آن باشید، چرا که اگر به خاطر این مشکل در طول شب از طریق دهان نفس بکشید، مشکل خشکی دهان بدتر می شود. 
•    هوای اتاق را با استفاده از دستگاه های مناسب در طول شب مرطوب نگاه دارید.
•    لبان خود را مرطوب کنید تا قسمت های خشک شده و ترک خورده درمان شوند. 
از استفاده از محصولاتی که علائم را بدتر می کنند اجتناب کنید. برخی از این محصولات عبارتند از:
•    کافئین و الکل. این محصولات می توانند باعث خشکی و حساسیت شوند. از دهانشویه های حاوی الکل استفاده نکنید. 
•    دخانیات. اگر سیگار می کشید یا تنباکو می جوید، این کار را متوقف کنید زیرا محصولات تنباکو باعث خشکی و حساسیت دهان می شوند. 
•    ضد احتقان ها و آنتی هیستامین هایی که بدون نسخه پزشک مصرف می کنیدف این داروها خشکی دهان را بدتر می سازند. 
•    غذاهای شیرین  و اسیدی و یا آب نبات ها. این مواد غذایی احتمال پوسیدگی دندان ها را افزایش می دهند. به علاوه از غذاهای شور و اسیدی اجتناب کنید، زیرا این مواد غذایی نیز باعث سوزش می شوند. 
بزاق برای سلامت دهان و دندان ضروریست. رعایت کردن تمام موارد زیر می تواند به برطرف کردن علائم خشکی دهان کمک کند: 
•    مسواک زدن با خمیردندان حاوی فلوراید و استفاده منظم از نخ دندان. در مورد استفاده از خمیر دندان تجویزی توسط دندان پزشک یا خمیردندان حاوی بتائین و یا ژل دندان برای خنثی کردن باکتری اسید با دندانپزشک خود مشورت کنید. 
•    قبل از خواب دندان های خود را با فلوراید یا ژل فلوراید شستشو دهید. 
•    برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ها دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه کنید تا دندان های شما را مورد بررسی قرار دهد. 

داروهای گیاهای زیادی در طول تاریخ برای درمان خشکی دهان استفاده شده اند، برخی از آنها مانند چای یا نارون، اما مطالعات اخیر ضررهایی را نیز در مصرف این داروهای گیاهی نشان داده است. 
طب سوزنی الکتریکی که شامل تحریک نقاط مربوط به طب سوزنی سنتی بر روی پوست می باشد، در این روش به جای سوزن ها سنتی از الکترودها استفاده می شود. استفاده از این روش در برخی موارد برای درمان خشکی دهان امیدوار کننده به نظر می رسد. به هرحال محققان هنوز در حال بررسی مزایا و برتری های این روش هستند. 

برای پیشگیری از بروز این مشکل بهتر است مراقب داروهای مصرفی خود، به ویژه داروهایی که بدون نسخه پزشک خریداری می کنید، باشید. به هرحال قبل از مصرف هر دارو یا استفاده از روش های درمانی در مورد عوارض آنها با پزشک خود مشورت کنید.