گلیوما یا تومورهای شایع مغزی

گلیوما به تومورهایی گفته می شود که در مغز و نخاع رشد می کنند. گلیوما از سلول های حمایتی گلیال احاطه کننده سلول های عصبی شروع می شود. سلول های گلیان به عملکرد این سلول های عصبی کمک می کنند. 

سه نوع سلول گلیال می تواند این تومورها را ایجاد کند که براساس آنها تومورها نامگذاری می شوند:

• آستروساتیوما (Astrocytomas)_ شامل آستروساتیوما، آناپلاستیک آستروسیتوما و گلیوبلاستوما
• اپاندیموما (Ependymomas)_ شامل آناپلاستیک اپاندیموما، میسوپاپیلاری اپاندیموما و ساب اپاندیموم
• الیگودندروما (Oligodendrogliomas)_ شامل الیگودندروگلیوما، آناپلاستیک الیگودندروگلیوما و آناپلاستیک الیگوآستروسیتوما

 
گلیوما می تواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد و بسته به محل و اندازه تومور تهدید کننده زندگی باشد.

گلیوما یکی از شایع ترین انواع تومورهای مغزی اولیه است.

نوع گلیوما به نحوه تشخیص و درمان کمک می کند. به طور کلی، گزینه های درمان گلیوما عبارتند از جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی، درمان هدفمند و آزمایش های بالینی.

نوع، اندازه، محل و میزان رشد تومور باعث علائم متفاوت گلیوما می شود. علائم متداول عبارتند از:

• سردرد
• تهوع یا استفراغ
• سردرگمی و یا کاهش عملکرد مغز
• از دست دادن حافظه
• تغییرات شخصیتی و یا تحریک پذیری
• مشکل در تعادل
• بی اختیاری ادرار
• مشکلات بینایی مانند تاری دید، دوبینی یا از دست دادن دید محیطی
• مشکل در سخن گفتن
• تشنج، به خصوص در افرادی که سابقه تشنج نداشته اند

در صورت مشاهده علائم و از بین نرفتن آنها به پزشک مراجعه کنید.

مانند بسیاری دیگر از تومورهای اولیه مغزی علت دقیق گلیوما شناخته شده نیست. اما برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهند.

• سن. با بالا رفتن سن خطر ابتلا به تومور مغزی افزایش می یابد. گلیوما در بزرگسالان بین سنین 60 و 80 شایع تر است. با این حال، تومور مغزی می تواند در هر سنی رخ دهد. انواع خاصی از گلیوما مانند اپاندیموما و آستروساتیوما پیلوسیتیک در کودکان و جوانان شایع تر است.
• قرار گرفتن در معرض تابش. افرادی که در معرض پرتوهای یونیزان قرار می گیرند خطر ابتلا به تومور مغزی در آنها بالاتر است. نمونه های پرتوهای یونیزان عبارتند از پرتودرمانی جهت درمان سرطان و اشعه ناشی از بمب اتمی. اشکال متداول اشعه مانند میدان های الکترومغناطیسی خطوط برق، تلفن های همراه و مایکروویو خطر ابتلا به گلیوما را افزایش نمی دهند.
• داشتن سابقه خانوادگی گلیوما. به ندرت گلیوما در خانواده ها به صورت ارثی منتقل می شود. اما داشتن سابقه خانوادگی می تواند خطر ابتلا به گلیوما را دو برابر کند. برخی ژن ها ارتباط کمی با گلیوما دارند، هرچند ارتباط بین این تغییرات ژنتیکی و تومورهای مغزی نیاز به مطالعات بیشتر دارد.

چنانچه پزشک به وجود تومور مغزی مشکوک شود بیمار را به  متخصص مغز و اعصاب ارجا می دهد. پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

1) مشاوره مغز و اعصاب

• معاینه عصبی. در طول معاینه عصبی پزشک ممکن است بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت و رفلکس را بررسی کند. مشکلات در یک یا تعداد بیشتری از این مناطق ممکن است سرنخی در خصوص بخش تحت تاثیر تومور مغزی ارائه دهد.
• عکسبرداری. ام آر آی (MRI) اغلب برای تشخیص تومورهای مغزی استفاده می شود. در برخی موارد، نوعی رنگ (ماده حاجب) از طریق ورید بازو تزریق می شود تا در طول ام آر آی تفاوت در بافت های مغز مشخص شود.

انجام تعدادی از اسکن های تخصصی ام آر آی به پزشک در ارزیابی تومور و انتخاب درمان مناسب کمک می کند.  

انواع دیگر تصویربرداری همچون سی تی اسکن (CT) و با گسیل پوزیترون (PET) نیز استفاده می شود.

2) ام آر آی مغز

• تست ابتلا به سرطان در سایر نقاط بدن. منشا سرطان بررسی می شود تا ایجاد تومور مغزی توسط تومورهای موجود در قسمتهای دیگر بدن رد یا تایید شود( آیا این تومورها از دیگر نقاط بدن به مغز کسترش یافته اند؟). گلیوما به صورت مستقیم در مغز تشکیل می شود و از دیگر نقاط بدن به مغز گسترش نمی یابد(متاستاز).
• بیوپسی. یک نمونه از بافت غیر طبیعی  برداشته و بررسی می شود. بسته به محل گلیوما، بیوپسی ممکن است با یک سوزن قبل از درمان و یا به عنوان بخشی از جراحی برداشتن تومور مغزی انجام شود.

نمونه برداری با سوزن استریوتاکتیک در نقاطی انجام می شود که رسیدن به آنها سخت و یا جراحی باعث آسیب شود. در طول نمونه برداری با سوزن استریوتاکتیک، جراح مغز و اعصاب با مته سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می کند. سپس، سوزن نازکی از طریق این سوراخ وارد می شود. بافت از طریق این سوزن بیرون کشیده می شود.

نمونه بیوپسی در زیر میکروسکوپ برای تعیین بد خیم یا خوش خیم بودن تومور بررسی می شود.

بیوپسی تنها راه تشخیص قطعی تومور مغزی و انتخاب گزینه درمانی است. بر اساس این اطلاعات، آسیب شناس می تواند درجه یا مرحله تومور مغزی را تعیین کند.

تومور به چهار درجه تقسیم می شود. درجه 1 کمترین رشد و سلول های خوش خیم تر و درجه 5 بیشترین سلول های غیر طبیعی و تهاجمی سرطانی را دارد.

بسته به نوع، اندازه، درجه و محل تومور و سن، سلامت عمومی و الویت ها درمان تعیین می شود.

علاوه بر برداشتن تومور، درمان گلیوما شامل استفاده از دارو برای کاهش علائم تومور نیز می شود. 

برای کاهش تورم و فشار بر مناطق آسیب دیده مغز، استروئید تجویز می شود. داروهای ضد صرع برای کنترل تشنج مصرف می شوند.

1) عمل جراحي
اولین مرحله در درمان بسیاری از انواع گلیوما معمولا جراحی برای برداشتن تومور است.

در برخی موارد، گلیوما به حدی کوچک است که می توان به طور کامل از بافتهای سالم مغزی اطراف جدا کرد_ برداشتن همه تومور. در دیگر موارد، تومور قابل جدا شدن از بافت های اطراف نمی باشد و یا در نزدیکی مناطق حساس مغز است. در این صورت، پزشک سعی می کند تا جایی که آسیب وارد نشود تومور را بردارد_ برداشتن قسمتی از تومور.

از بین بردن بخشی از تومور نیز می تواند باعث کاهش علائم گلیوما شود.

در برخی موارد، در هنگام جراحی بخشی از تومور برداشته و توسط نوروپاتولوژیست بررسی می شود. نتایج به جراح کمک می کند تا میزان برداشتن تومور را مشخص کند.

در طول جراحی از روش های مختلفی استفاده می شود تا جراح مطمئن شود که به دیگر نقاط مغز آسیب نمی رساند. برای مثال، از بیمار خواسته می شود تا در طول جراحی داستان تعریف کند.  

جراحی برداشتن گلیوما خطراتی مانند عفونت و خونریزی دارد. محل قرارگیری تومور تعیین کننده خطرات است. برای مثال، چنانچه تومور در نزدیکی اعصاب چشم باشد خطر از دست دادن بینایی وجود دارد.

2) پرتو درمانی
پرتودرمانی معمولا بعد از جراحی در درمان گلیوما، به خصوص گلیوما درجه بالا، استفاده می شود. پرتوهایی با انرژی بالا مانند اشعه ایکس یا پروتون برای کشتن سلول های تومور استفاده می شوند.

نوع و درجه گلیوما در تعیین مدت زمان و نوع پرتو درمانی موثر است. روش های مختلفی برای پرتو درمانی وجود دارند همچون پرتودرمانی استریوتاکتیک. 

عوارض جانبی پرتودرمانی به نوع و دوز اشعه بستگی دارد. عوارض جانبی شایع در طی و یا بلافاصله پس از تابش اشعه شامل خستگی، سردرد و سوزش پوست سر هستند.

3) شیمی درمانی
در شیمی درمانی با استفاده از داروها سلول های تومور کشته می شوند. داروهای شیمی درمانی به شکل قرص (خوراکی) یا تزریق وریدی هستند.

شیمی درمانی معمولا در ترکیب با پرتودرمانی برای درمان گلیوما استفاده می شود.

قرص تموزولومید (Temodar) بیشتر برای شیمی درمانی گلیوما استفاده می شود.

عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع و مقدار مصرف دارو بستگی دارد. عوارض جانبی شایع عبارتند از تهوع و استفراغ، سردرد، ریزش مو، تب و ضعف.

4) دارو درمانی هدف دار
درمان های دارویی هدفمند بر ناهنجاری های خاص در درون سلول های سرطانی تمرکز می کنند. با مسدود کردن این ناهنجاری ها، سلول های سرطانی می میرند.

بواسیزوماب (Avastin) یکی از دارو های مورد استفاده برای درمان نوعی سرطان مغز به نام گلیوبلاستوما است. این دارو داخل ورید تزریق شده و از تشکیل عروق خونی جدید و جریان خون به تومور جلوگیری کرده و باعث مرگ سلول های تومور می شود.

5) توانبخشی پس از درمان
از آنجا که تومور مغزی می تواند در قسمت هایی از مغز ایجاد شود که مهارت های حرکتی، گفتاری، بینایی و تفکر را کنترل می کنند، توانبخشی ممکن است بخشی ضروری از ریکاوری باشد. پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• فیزیوتراپی: جهت به دست آوردن مجدد مهارت های حرکتی از دست داده و یا قدرت عضلانی.
• کار درمانی: جهت بازگشت به فعالیت های عادی روزانه، همچون شغل، پس از تومور مغزی یا بیماری های دیگر
• گفتار درمانی: جهت برطرف کردن دشواری های گفتاری 
• تدریس خصوصی کودکان مدرسه ایی: جهت مقابله کودکان با تغییرات حافظه و تفکر پس تومور مغزی

6) طب جایگزین
تحقیقات کمی در خصوص درمان های مکمل و جایگزین تومور مغزی انجام شده است. طب جایگزین درمان کننده گلیوما نیستند اما می توانند به مقابله با تومور و درمان کمک کنند. با پزشک معالج در این خصوص صحبت کنید.

برخی درمان های مکمل عبارتند از:

• طب سوزنی
• هیپنوتیزم
• مراقبه
• موسیقی درمانی
• ورزش های آرامش بخش/ ریلکسیشن