گواتر

گواتر ( یا غمباد) بزرگ شدن غیر طبیعی غده تیروئید است. تیروئید غده ایی پروانه ای شکل واقع در پایه گردن درست زیر سیب آدم است. گواتر معمولا درد ندارد، اما گواتر بسیار بزرگ می تواند باعث سرفه و مشکل در بلع یا تنفس شود.

شایع ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید در رژیم غذایی است. درمان به اندازه گواتر، علائم و علت زمینه ایی بستگی دارد. گواتر بسیار کوچک نیاز به درمان ندارد.

• تورم قابل مشاهده در پایه گردن_ نمود بیشتر هنگام اصلاح و یا آرایش
• احساس تنگی در گلو
• سرفه
• خشونت صدا
• مشکل در بلع
• اشکال در تنفس

غده تیروئید دو نوع هورمون اصلی به نام های " تیروکسین (T-4)" و " تری یدوتیرونین (T-3)" ترشح می کند. این هورمون ها در جریان خون به گردش در آمده و به تنظیم متابولیسم کمک می کنند. آنها به حفظ میزان استفاده بدن از چربی ها و کربوهیدرات ها، به کنترل درجه حرارت بدن , ضربان قلب، به تنظیم تولید پروتئین کمک می کنند.

غده تیروئید نیز کلسی تونین_ هورمون تنظیم کننده مقدار کلسیم در خون_ تولید می کند.

غده هیپوفیز و هیپوتالاموس سرعت تولید و انتشار این هورمونها را کنترل می کنند.

روند تولید و ترشح به این صورت آغاز می شود که هیپوتالاموس_ ناحیه ایی در پایه مغز که مانند ترموستات برای کل سیستم بدن عمل می کند_ به غده هیپوفیز سیگنال می فرستد تا این غده شروع به تولید "هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)" کند. غده هیپوفیز_این غده نیز در پایه مغز قرار دارد_ بسته به مقدار تیروکسین (T-4) و تری یدوتیرونین (T-3)  موجود در خون، مقدار مشخصی هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) ترشح می کند. غده تیروئید ، به نوبه خود، براساس مقدار هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) ترشح شده از غده هیپوفیز، میزان تولید هورمون ها توسط خود را نیز تنظیم می کند.   

داشتن گواتر لزوما به معنای " عملکرد غیر طبیعی غده تیروئید" نیست. حتی در هنگام بزرگ شدن، تیروئید ممکن است هورمون به میزان طبیعی تولید کند. با این حال، این حالت ممکن است باعث تولید خیلی زیاد یا کم تیروکسین (T-4) و تری یدوتیرونین (T-3) شود.

عوامل متعددی باعث بزرگ شدن غده تیروئید می شوند. شایع ترین عوامل عبارتند از:

• کمبود ید. ید_ ضروری برای تولید هورمون تیروئید_ در درجه اول در آب دریا و پس از آن در خاک مناطق ساحلی یافت می شود. در جوامع در حال توسعه، افرادی ساکن در شهرها و یا مناطق مرتفع اغلب دچار کمبود ید هستند و دچار گواتر می شوند_ زیرا تیروئید سعی در جذب بیشتر ید دارد. کمبود ید اولیه ممکن است با رژیم غذایی حاوی غذاهای مهارکننده هورمون مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم بدتر شود. اگر چه کمبود ید در رژیم غذایی عامل اصلی و ایجاد کننده گواتر در بسیاری از مناطق جهان است، اما علت اصلی در کشورهایی نیست که ید را به نمک طعام و غذاهای دیگر اضافه کرده اند.
• بیماری گریوز. گاهی اوقات، گواتر به دلیل تولید بیش از حد هورمون تیروئید توسط غده تیروئید (پرکاری تیروئید) ایجاد می شود. در بیماری گریوز، آنتی بادیهای تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید بیش از حد تیروکسین می شوند. این تحریک بیش از حد باعث تورم تیروئید می شود.
• تیروئیدیت هاشیموتو. گواتر می تواند نتیجه ی کم کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) نیز باشد. همانند بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو نیز نوعی اختلال خود ایمنی است با این تفاوت که عوض تولید بیش از حد، تیروئیدیت هاشیموتو باعث تولید خیلی کم هومونها می شود. پایین بودن سطح هورمونها باعث تولید بیشتر هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز و در نتیجه بزرگ شدن غده تیروئید می شود.  
• گرهک یا ندول تیروئیدی. در این وضعیت، چند توده جامد و یا پر مایع به نام " گرهک یا ندول" در هر دو طرف غده تیروئید ایجاد شده و باعث بزرگ شدن آن می شوند.  
• گرهک یا ندول تیروئیدی منفرد. در این موارد، " گرهک یا ندول منفردی" در یک قسمت از غده تیروئید ایجاد می شود. اکثر ندول ها غیر سرطانی (خوش خیم) هستند و به سرطان منجر نمی شوند.
• سرطان تیروئید. سرطان تیروئید به مراتب کمتر از ندول خوش خیم تیروئید ایجاد می شود. جهت بررسی دقیق، بیوپسی ندول تیروئید انجام می شود.
• بارداری. هورمون تولیدی در دوران بارداری به نام" هاش سی جی (HCG) یا گنادوتروپین جفتی انسان (human chorionic gonadotropin)" ممکن است باعث بزرگ شدگی مختصر غده تیروئید شود.
• التهاب. تیروئیدیت نوعی بیماری التهابی است که می تواند باعث درد و تورم در غده تیروئید شود. همچنین، این بیماری باعث تولید بیشتر و یا کمتر از حد تیروکسین شود.

• کمبود ید در رژیم غذایی. مردم ساکن در مناطق کم ید ( حال در رژیم غذایی و یا به طور کلی در منطقه ساکن) احتمال بیشتری جهت ابتلا به گواتر دارند. 
• جنسیت. زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به اختلالات تیروئید_ از جمله گواتر_ هستند.
• سن. گواتر پس از 40 سالگی شایع تر است.
• سابقه پزشکی. داشتن سابقه شخصی و یا خانوادگی بیماری های خود ایمنی خطر ابتلا به گواتر را افزایش می دهد.
• بارداری و یائسگی. به دلایل نامشخص، احتمال بروز اختلالات تیروئید در دوران بارداری و یائسگی بیشتر است.
• دارو درمانی. برخی درمان های پزشکی، از جمله داروی قلبی آمیودارون (Cordarone، Pacerone و غیره) و داروی ضد افسردگی لیتیوم (Lithobid و غیره)، خطر ابتلا به گواتر را افزایش می دهند.
• قرار گرفتن در معرض اشعه. پرتو درمانی گردن یا قفسه سینه و یا قرار گرفتن در معرض اشعه در مرکز هسته ای، در طول آزمایش یا تصادف خطر ابتلا به گواتر را افزایش می دهد.

گواتر کوچک بدون مشکلات جسمی و یا آرایشی باعث نگرانی نیست. اما گواتر بزرگ می تواند نفس کشیدن و یا بلع را سخت کند و منجر به سرفه و گرفتگی صدا شود.

گواتر ایجاد شده به دلیل شرایط دیگر_ مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید_ می تواند علائم گسترده تری همچون خستگی و افزایش وزن، کاهش ناخواسته وزن، تحریک پذیری و اختلال خواب داشته باشد.

سوالات شما از پزشک
پس از تشخیص گواتر به متخصص ارجا داده می شوید. بهتر است قبل از مراجعه سوالات خود را در برگه ایی یاد داشت کنید. سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• علت اصلی و ایجاد کننده ی گواتر من چیست؟
• آیا گواتر من از نوع حاد می باشد؟
• برای درمان علل زمینه ایی چه راهکارهایی وجود دارد؟
• با داشتن مشکل جسمانی دیگر، چگونه می توان هر دو را مدیریت و کنترل کرد؟
• گزینه های درمانی جایگزین درمان توصیه شده چه هستند؟
• چنانچه هیچ درمانی انجام ندهم، چه پیامدهایی در انتظار است؟
• آیا بزرگ شدن گواتر ادامه پیدا می کند؟
• آیا درماان پیشنهادی باعث بهتر شدن ظاهر گواتر می شود؟
• آیا درمان دارویی نیاز است؟ تا چه مدت طول می کشد؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

گواتر به راحتی با لمس گردن توسط پزشک قابل تشخیص هست. در برخی موارد، حتی تعداد ندول ها نیز تعیین می شود.

در تشخیص گواتر می توان از موارد زیر نیز بهره برد:

• تست هورمون. آزمایش خون می تواند میزان هورمون تولید شده توسط غدد تیروئید و هیپوفیز را تعیین کند. در صورت کم کار بودن تیروئید، سطح هورمون تیروئید کم و همزمان سطح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) بالا خواهد بود_ زیرا غده هیپوفیز برای تحریک غده تیروئید هورمون بیشتر تولید می کند. در گواتر به دلیل پر کاری تیروئید معمولا سطح هورمون تیروئید بالا و سطح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) پایین تر از حد طبیعی است.
• تست آنتی بادی. برخی علل گواتر باعث تولید آنتی بادی های غیرطبیعی می شوند. آزمایش خون ممکن است وجود این آنتی بادیها را نشان دهد.
• اولتراسونوگرافی. دستگاهی گرز مانند (مبدل) روی گردن حرکت داده می شود. امواج صوتی با عبور از گردن و کمر روی صفحه نمایش تصاویری ایجاد می کنند. این تصاویر، میزان بزرگ شدگی غده تیروئید و وجود یا عدم وجود گرهک یا ندول را مشخص می کنند.   
• اسکن تیروئید. در طول اسکن تیروئید، نوعی ایزوتوپ رادیواکتیو به صورت وریدی به آرنج تزریق می شود. پس از این تزریق، بیمار روی تخت دراز می کشد به نحوی که سر به عقب خم است و دوربینی خاص از غده تیروئید تصویربرداری می کند. بسته به مدت زمان رسیدن ایزوتوپ به غده تیروئید، زمان مورد نیاز برای این روش متفاوت است. این اسکن اطلاعاتی در خصوص ماهیت و اندازه غده تیروئید ارائه می دهد، اما بسیار تهاجمی تر، وقت گیرتر و گران تر از تست های اولتراسوند است.
• بیوپسی. در هنگام بیوپسی با سوزن ظریف، اولتراسوند جهت هدایت سوزن استفاده می شود تا نمونه ایی از بافت و مایع تیروئید برای آزمایش گرفته شود.  

بسته به اندازه گواتر، علائم، و علل زمینه ایی درمان گواتر متفاوت است. برخی روشهای درمانی عبارتند از:

• مشاهده. اگر گواتر کوچک است و مشکلی ایجاد نمی کند و تیروئید عملکرد معمول خود را دارد، پزشک ممکن است روش صبر_ مشاهده را توصیه کند. 
• دارو درمانی. در صورت کم کاری تیروئید، درمان جایگزینی هورمون تیروئید با لووتیروکسین (Levoxyl، Synthroid، Tirosint) باعث کاهش علائم و ترشح بیش از حد هورمون تحریک کننده تیروئید از غده هیپوفیز و در نتیجه کوچک شدن اندازه گواتر می شود. برای درمان التهاب غده تیروئید، پزشک ممکن است آسپرین یا داروهای کورتیکواستروئید تجویز کند. برای گواتر همراه با پرکاری تیروئید ممکن است داروهایی جهت برگرداندن سطح هورمون به میزان طبیعی نیاز باشد.
• جراحي. برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کلی یا جزئی) گزینه ایی مناسب جهت درمان گواتر بزرگ مشکل زا و ایجاد کننده اختلالات تنفسی و بلع_ در برخی موارد، گرهک یا ندول ایجاد کننده پرکاری تیروئید_ است. جراحی گزینه ایی جهت درمان سرطان تیروئید نیز است. بعد از عمل جراحی، بسته به میزان برداشتن تیروئید، ممکن است نیاز به  مصرف لووتیروکسین باشد.
• ید رادیواکتیو. در برخی موارد، ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می شود و از طریق جریان خون به غده تیروئید می رسد و سلول های اضافی تیروئید را از بین می برد. درمان باعث کاهش انداره گواتر می شود، اما می تواند به کم کاری تیروئید منجر شود.

• مصرف ید به اندازه کافی. برای اطمینان از دریافت کافی ید، نمک ید دار و یا غذاهای دریایی و جلبک دریایی_ مانند سوشی _  حداقل دو بار در هفته مصرف کنید. میگو و دیگر صدفداران حاوی ید بالایی هستند. در صورت سکونت در نزدیکی ساحل از میوه ها و سبزیجات، شیر گاو و ماست محلی بهره ببرید. هر فرد حدود 150 میکروگرم ید در روز (کمتر از نصف قاشق چای خوری نمک یددار) نیاز دارد. مصرف ید به میزان مناسب برای زنان باردار و شیرده، نوزادان و کودکان بسیار مهم است.
• اجتناب از مصرف بیش از حد ید. اگر چه این حالت غیر معمول است، مصرف بیش از حد ید گاهی اوقات منجر به گواتر می شود. در این صورت نباید نمک ید دار، سخت پوستان، جلبک دریایی و مکمل ید مصرف شود.