تشنج گراندمال یا تشنج تونیک کلونیک تعمیم یافته

تشنج گراندمال یا تشنج تونیک کلونیک تعمیم یافته (GTCS) باعث از دست دادن هوشیاری و انقباضات شدید عضلانی می شود. تصویر عمومی تشنج در ذهن اکثر افراد این نوع تشنج است. 

تشنج گراندمال به دلیل فعالیت الکتریکی غیر طبیعی مغز رخ می دهد.  در اغلب موارد، صرع باعث تشنج گراندمال می شود. در برخی موارد، این نوع تشنج به دلیل دیگر بیماریها مانند قند خون بسیار پایین، تب بالا یا سکته مغزی آغاز می شود.

بسیاری از افراد یکبار دچار تشنج گراندمال می شوند. با این حال، برخی افراد نیاز به مصرف داروهای ضد تشنج روزانه برای کنترل و جلوگیری از تشنج گراندمال دارند.

تشنج گراندمال دو مرحله دارد:

• فاز تونیک. از دست دادن هوشیاری و انقباضات ناگهانی عضلات رخ داده و باعث سقوط فرد می شود. این مرحله حدود 10 تا 20 ثانیه طول می کشد.
• فاز کلونیک. عضلات دچار انقباضات ریتمیک می شوند_ به تناوب منقبض شده و سپس آرام می شوند. معمولا، کمتر از دو دقیقه طول می کشد.

علائم_در برخی و نه همه افراد مبتلا به تشنج گراندمال_ عبارتند از:

• پیش درامد. برخی افراد قبل از تشنج گراندمال احساس هشدار مانندی (Aura) را تجربه می کنند. این هشدار از فردی به فرد دیگر متفاوت است_ شامل ترس غیر قابل توضیح، بوی عجیب و غریب و یا بی حسی.
• فریاد. برخی افراد ممکن است در آغاز تشنج فریاد بزنند که این حالت به دلیل انقباضات عضلات اطراف تارهای صوتی و فشار هوا به خارج از آنها اتفاق می افتد.
• از دست دادن کنترل روده و مثانه. این حالت ممکن است در طول یا پس از تشنج اتفاق بیفتد.
• عدم هوشیاری پس از تشنج. عدم هوشیاری ممکن است چند دقیقه پس از تشنج باقی بماند.
• گیجی. معمولا در پی تشنج گراندمال یک دوره سردرگمی وجود دارد که به آن پس-گیجی گفته می شود. 
• خستگی. خواب آلودگی پس از تشنج گراندمال شایع است.
• سردرد شدید. سردرد پس از تشنج گراندمال شایع است اما در همه مبتلایان دیده نمی شود.

در صورت مشاهده فرد دچار تشنج:

• با اورژانس تماس بگیرید.
• به آرامی فرد را روی یک پهلو بخوابانید و یک چیز نرم زیر سرش قرار دهید. 
• یقه لباس فرد را شل کنید. هر چیزی که دور گردن است باید باز شود.
• چیزی درون دهان فرد متشنج قرار ندهید_ زبان بلعیده نمی شود و شئ قرار داده شده در دهان ممکن است گاز گرفته و یا استنشاق شود.
• سعی نکنید با محکم نگه داشتن فرد از انقباضات جلوگیری کنید و فرد را ثابت نگه دارید.
• ببنید که فرد دارای دستبند هشدار پزشکی است_ روی این دستبند تماس اضطراری و یا سایر اطلاعات خاص وجود دارد.
• به مدت زمان تشنج توجه کنید و آن را به خاطر بسپارید یا یادداشت کنید. 

تشنج گراندمال بیش از پنج دقیقه طول می کشد و یا بلافاصله تشنج دوم آغاز می شود که نیاز به اورژانس پزشکی دارد. در زنان باردار، مجروحین و یا افراد دیابتی نیز این وضعیت، اورژانسی است. تشنج گراندمال نیاز به مراقبت پزشکی اورژانسی سریع دارد.

علاوه بر این به پزشک مراجعه کنید اگر:

• تعداد تشنج به طور قابل توجه و بدون هیچ توضیحی افزایش یابد.
• علائم جدید تشنج رخ دهند.

تشنج گراندمال زمانی رخ می دهد که فعالیت الکتریکی در کل سطح مغز به صورت غیر طبیعی همزمان شود. معمولا، سلول های عصبی مغز با ارسال سیگنال های الکتریکی و شیمیایی در طول سیناپس های متصل کننده سلول ها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. در افراد دارای تشنج، فعالیت الکتریکی معمول مغز تغییر می کند. علت دقیق این امر در حدود نیمی از موارد ناشناخته است.

با این حال، تشنج گراندمال گاهی اوقات به دلیل مشکلات و اختلالات زمینه ایی ایجاد می شود:

1) آسیب یا عفونت

• آسیب به سر پس از ضربه
• عفونت مانند آنسفالیت یا مننژیت، و یا سابقه داشتن چنین عفونتی
• آسیب به دلیل کمبود اکسیژن
• ضربه

2) ناهنجاریهای مادرزادی یا رشدی

• ناهنجاری های عروق خونی مغز
• سندرم های ژنتیکی
• تومورهای مغزی

3) اختلالات متابولیک

• سطوح بسیار پایین گلوکز، سدیم، کلسیم یا منیزیم خون 

4) سندرم ترک مواد

• استفاده یا ترک مواد مخدر، از جمله الکل

• سابقه خانوادگی داشتن اختلالات تشنجی
• هر گونه صدمه به مغز همچون ضربه، سکته مغزی، عفونت و یا علل دیگر
• محرومیت از خواب یا نداشتن خواب کافی
• مشکلات پزشکی تاثیرگذار بر تعادل الکترولیتی 
• مصرف مواد مخدر
• مصرف بسیار زیاد الکل

انجام فعالیت های خاص می تواند خطرناک باشد:

• شنا. نباید به تنهایی شنا کنند و باید از تیوپ و دیگر ابزار ایمنی بهره ببرند.
• حمام. خوابیدن در وان خطر خفگی را بالا می برد. این افراد بهتر است دوش بگیرند.
• رانندگی و یا کنترل و هدایت تجهیزات دیگر. در بیشتر کشورها گواهی نامه رانندگی برای افراد دارای سابقه تشنج صادر نمی شود.

نیروی تشنج یا سقوط به دلیل تشنج باعث جراحت است. در موارد شدید، تشنج می تواند کشنده باشد_ به خصوص اگر دارو به طور مداوم و یا به درستی مصرف نشده باشد.

انواع صدمات تشنج عبارتند از:

• دررفتگی مفصل
• جراحت سر
• شکستگی استخوان

تشنج های مکرر
در خصوص ایجاد آسیب مغزی به دلیل تشنج های مکرر مطالعات وسیعی صورت گرفته است اما پاسخ ساده ایی یافت نشده است.

هرچه مدت زمان تشنج بیشتر باشد احتمال تغییرات در عملکرد و ساختار مغز بالاتر است. تشنج مختصر اما مکرر نیز می تواند باعث تغییرات مغزی شود به طوریکه مغز طبیعی دچار صرع شود_ به این فرایند "برافروختن" گفته می شود.

جدیت تشنج های مکرر بر نیاز به کنترل آنها با دارو صحه می گذارد.

ابتدا پزشک خانوادگی یا عمومی معاینات را انجام داده و در صورت نیاز به متخصص مغز و اعصاب ارجا می شود.

سوالات شما از پزشک
پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:

• علایمی که مشاهده کرده ایید، حتی علایمی که مربوط به تشنج گراندمال نیستند
• هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی. اگر مصرف دارویی را قطع کرده ایید علت آن را بیان کنید که عوارض جانبی یا بی تاثیری آن بوده است.
• اسم خویشاوند یا دوستی که شما را در زمان معاینه همراهی کند تا تمام موارد توضیح داده شده توسط پزشک را برای شما ثبت و ضبط کند.
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید

سوالات را از مهم به کمتر مهم بچینید تا در صورت تمام شدن وقت ویزیت، اطلاعات مهم تر را به دست آورده باشید. سوالاتی مانند:

• آیا صرع دارم؟
• تشنج ها بیشتر خواهد شد؟
• چه آزمایشاتی باید انجام دهم؟ این آزمایشات به آمادگی خاصی نیاز دارد؟
• گزینه های درمانی چه هستند؟ کدامیک را توصیه می کنید؟
• عوارض جانبی درمان چیست؟
• جایگزینی برای درمان پیشنهادی وجود دارد؟
• نیاز به محدود کردن فعالیتها دارم؟
• جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
• آیا بروشور یا هر نوع اطلاعات نوشتاری در اختیارم قرار می گیرد تا اطلاعاتم را در این زمینه بالا ببرم؟ سایت و یا وب سایت خاصی را توصیه می کنید؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما

• علایم از چه زمانی شروع شده اند؟ 
• تعداد تشنج ها چقدر است؟
• چند وقت یکبار تشنج رخ می دهد؟
• می توانید تشنج معمول خود را توصیف کنید؟
• تشنج چقدر طول می کشد؟
• آیا تشنج به صورت خوشه ایی رخ می دهد؟
• آیا همه آنها یکسان و یا با یکدیگر متفاوت هستند ؟ (در ادامه سوال بالا این سوال مطرح می شود)
• داروهای مصرفی چه هستند؟ میزان دوز آنها چقدر است؟
• تا به حال داروی ترکیبی مصرف کرده ایید؟
• آیا موارد ایجاد کننده تشنج_ مانند محرومیت از خواب یا بیماری_ را شناسایی کرده ایید؟

1) تاریخچه پزشکی
جهت تشخیص، پزشک شرح مفصلی از تشنج می خواهد. از آنجا که افراد دارای تشنج گراندمال به دلیل از دست دادن هوشیاری نمی توانند به درستی در خصوص حالات تشنج توضیح دهند، توصیف افراد شاهد بسیار مهم است. 

پزشک سعی می کند علت آغازگر تشنج را بیابد_ مانند ورزش شدید، موسیقی با صدای بلند، نور چشمک زن (مانند نور ناشی از بازی های ویدئویی یا تلویزیون) یا کمبود خواب. با این حال، بیشتر مردم هیچ علت قابل شناسایی و یا یکسانی ندارند.

2) معاینه عصبی
پزشک با انجام معاینه عصبی موارد زیر را بررسی می کند:

الف) شرایط عضلات

• رفلکس
• کشیدگی طبیعی عضلات
• قدرت عضلات
• عملکرد حسی

ب) علائم حرکتی

• گام
• حالت
• هماهنگی
• تعادل

او ممکن است برای ارزیابی قدرت تفکر، داوری و حافظه سوالاتی نیز بپرسد.

3) آزمایش خون و اسکن
آزمایش خون ممکن است برای پیدا کردن عوامل شروع و یا تحریک کننده تشنج مناسب باشد.

برای شناسایی اختلالات درون مغز از اسکن استفاده می شود:

• الکتروانسفالوگرام یا موج نگاری مغز (EEG). فعالیت الکتریکی مغز را از طریق الکترودهای چسبیده به پوست سر نمایش می دهد. افراد مبتلا به صرع اغلب تغییراتی در الگوی طبیعی امواج مغزی دارند، حتی زمانی که دچار تشنج نیستند. در برخی موارد، پزشک ممکن است الکتروانسفالوگرام تصویری بخواهد که نیاز به بستری شدن دارد. این نوع اسکن به پزشک کمک می کند تا دقیقه به دقیقه رفتار و حالات موجود در طول تشنج را بررسی و با الکتروانسفالوگرام گرفته شده اولیه مقایسه کند. این مقایسه می تواند به تشخیص نوع تشنج، شناسایی مناسب ترین گزینه های درمانی، و اطمینان از درستی تشخیص کمک کند.
• تصویربرداری از مغز. سی تی اسکن (CT) و اِم آر آی (MRI) می توانند تصاویر دقیقی از مغز ارائه دهند تا وجود تومور، کیست و ناهنجاری های ساختاری تشخیص داده شود. برای این اسکن بیمار روی تخت مخصوص می خوابد، سر او ثابت و داخل محفظه ایی هدایت می شود تا اسکن مغزی انجام شود. 

اکثر افراد ممکن است یکبار دچار این نوع تشنج شوند. بنابراین، پزشک صبر می کند. چنانچه تعداد تشنج ها بالا برود او شروع به درمان دارویی می کند.

درمان دارویی 

• کاربامازپین (Carbatrol، Tegretol، و غیره)
• فنی توئین (Dilantin ، Phenytek)
• والپروئیک اسید (Depakene)
• اکسکاربازپین (Trileptal)
• لاموتریژین (LAMICTAL)
• گاباپنتین (Gralise، Neurontin)
• توپیرامات (Topamax)
• فنوباربیتال
• زونیسامید (Zonegran)
• لوتیراستام (Keppra)
• تیاگابین (Gabitril) 
• پرگابالین (Lyrica)
• فلبامات (Felbatol) 
• اتوسوکسی ماید (Zarontin)
• لورازپام (Ativan)
• کلونازپام (Klonopin)
• کلوبازام (Onfi)
• روفینامید (Banzel)
• پرامپنل (Fycompa)

تشخیص داروی مناسب و دوز موثر می تواند چالش برانگیز باشد. پزشک با دوز پایین شروع می کند و به آهستگی آن را بالا می برد تا به تدریج تشنج به خوبی کنترل شود. 

بسیاری از افراد مبتلا به صرع می توانند با مصرف یک دارو از بروز آن جلوگیری کنند. هرچند، برخی افراد نیاز به تعداد داروی بیشتری دارند. در صورت بی تاثیر بودن یک یا دو دارو، پزشک ترکیبی از دو دارو را تجویز خواهد کرد.

به منظور کنترل بهتر تشنج، داروها را دقیقا طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید. بدون مشورت با پزشک هیچ داروی تجویزی، بدون نسخه یا گیاهی را مصرف نکنید.

بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید. 

عوارض جانبی خفیف داروهای ضد تشنج عبارتند از:

• خستگی
• سرگیجه
• افزایش وزن

عوارض جانبی مشکل زا و نیازمند مراجعه به پزشک عبارتند از:

• تغییرات خلق و خوی
• خارش پوست
• از دست دادن هماهنگی
• مشکلات گفتاری
• خستگی شدید

علاوه بر این، داروی LAMICTAL خطر ابتلا به مننژیت آسپتیک_ التهاب غشای محافظتی پوشاننده مغز و نخاع مشابه مننژیت باکتریایی_ را بالا می برد.

بارداری و تشنج
معمولا زنان دارای سابقه تشنج قادر به حاملگی سالم هستند. گاهی اوقات، داروهای ضد تشنج باعث اختلالات هنگام تولد می شوند. 

به طور خاص، والپروئیک اسید می تواند باعث اختلالات شناختی و اختلال لوله عصبی همچون اسپاینا بیفیدا شود. بهتر است در دوران بارداری مصرف نشود.

در خصوص عوارض جانبی داروهای ضد تشنج با پزشک صحبت کنید تا بهترین گزینه درمانی قبل و حین حاملگی انتخاب شود.

در برخی موارد، تغییر دوز دارو قبل یا در طول بارداری کافی است. در موارد نادر، داروها به طور کامل عوض می شوند.

پیشگیری از بارداری و داروهای ضد تشنج
برخی داروهای ضد تشنج می توانند بر اثربخشی داروهای ضد بارداری خوراکی تاثیر بگذارند. اگر باردار نشدن الویت اصلی است باید به پزشک اطلاع داده شود تا داروها را بررسی کند تا از تداخل جلوگیری و در صورت نیاز موارد پیشگیرانه بیشتر استفاده شود. 

اگر دچار تشنج هستید، برای کمک به پرسنل اورژانس دستبند پزشکی استفاده کنید. دستبند دارای این اطلاعات است: فردی که باید تماس اضطراری با او گرفته شود، نام داروهایی مصرفی، و نام داروهای حساسیت زا.

حتی پس از تحت کنترل درآمدن، تشنج می تواند بر زندگی فرد تاثیر بگذارد. تشنج گراندمال برای افراد شاهد می تواند ترسناک باشد.

این حالت برای کودکان ممکن است خجالت آور بوده و باعث تمسخر توسط همسالان شود. هم کودکان و هم بزرگسالان از ترس داشتن تشنج دوباره ممکن است دچار نا امیدی شوند که منجر به ضعیف اعتماد به نفس، افسردگی و خودکشی می شود.

اکثر کشورها برای افراد مبتلا به تشنج گواهی نامه رانندگی صادر نمی کنند؛ مگر آنکه سابقه طولانی از نداشتن تشنج ارائه دهند. تشنج بر فعالیتهای تفریحی نیز تاثیر می گذارد. برای مثال، این افراد به تنهایی نمی توانند شنا کنند.  

صحبت کردن با دیگر مبتلایان می تواند مفید باشد. علاوه بر پشتیبانی، آنها می توانند پیشنهادات و یا راهنمایی هایی برای مقابله با تشنج بیان کنند.

از پزشک بخواهید تا گروه های حمایت کننده و موسسات مربوط را به شما معرفی کند.