لوسمی (سرطان خون)

سرطان خون يا لوسمي، سرطاني است كه در بافت‌هاي خون‌ساز آغاز مي‌شود. سرطان خون انواع مختلفي دارد. برخي از انواع اين سرطان در كودكان و برخي ديگر در بزرگسالان شايع تر ميباشد.
سرطان خون يا لوسمي، گلبول هاي سفيد خون را درگير ميسازد. سلول هاي سفيد خون مسئول مبارزه با عفونت ميباشند و هنگاميكه بدن بدانها نياز داشته باشد، بطور طبيعي از طريق تقسيم سلولي تكثير و رشد ميكنند. اما در افراد مبتلا به لوسمي، مغز استخوان بطور ناهنجار و غير طبيعي، سلول سفيد خون توليد ميكند، كه به درستي عمل نميكنند.
درمان لوسمي بسيار پيچيده است و به نوع لوسمي و ساير عوامل بستگي دارد. 
 

علائم و نشانه هاي سرطان خون بسيار مختلف است و به نوع آن بستگي دارد. علائم شايع در اين نوع سرطان عبارتند از:
-    تورم غدد لنفاوی که معمولاً بدون درد است (مخصوصاً غدد لنفاوی گردن یا زیر بغل)
-    تب یا تعرق شبانه
-    عفونت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پی‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌‌‌‌‌‌‌‌‌پی
-    احساس خستگی یا ضعف
-    به آساني دچار خونریزی و کبودی شدن (خونریزی لثه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، لکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ارغوانی رنگ روی پوست یا نقاط کوچک قرمز زیر پوست)
-    تورم یا ناراحتی در شکم (ناشی از تورم طحال یا کبد)
-    کاهش وزن بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دلیل
-    درد استخوان و مفاصل
 

به محض بروز هريك از علائم سرطان خون به پزشك مراجعه نماييد.

علت اصلي سرطان خون هنوز به طور دقيق مشخص نشده است، اما به نظر ميرسد كه تركيبي از عوامل ژنتيكي و محيطي در بروز آن دخيل هستند.
پزشكان لوسمي را بر اساس سرعت پيشروي و نوع سلول هاي درگير شده دسته بندي مينمايند.

انواع دسته بندي شده  بر اساس سرعت پيشروي عبارتند از:
-    سرطان خون (لوسمی) مزمن: در مراحل ابتدایی سرطان، سلول‌های خونی سرطانی هنوز قادرند برخی از وظایف گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سفید را انجام دهند. گاهي اوقات در فرد مبتلا، در ابتدا هیچ علامتی بروز نمی‌يابد. پزشکان، اغلب در معاينه‌هاي معمولی، پیش از آنکه علامتی بروز يابد، متوجه سرطان خون (لوسمی) مزمن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. سرطان خون (لوسمی) مزمن، به مرور وخیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. با افزایش تعداد سلول‌های سرطانی در خون، علائمی مانند تورم غدد لنفاوی یا عفونت در بیمار بروز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند.
-    سرطان خون (لوسمی) حاد: سلول‌های خونی سرطانی هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌یک از وظایف گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سفید طبیعی را انجام نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. تعداد سلول‌های خونی سرطانی به سرعت افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. سرطان خون (لوسمی) حاد معمولاً به سرعت وخیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

دسته دوم كه بر اساس نوع سلول سفيد مبتلا ميباشد، عبارتند از:
-    سرطان خون لنفوئید يا لنفوسیتیک (lymphocytic): سرطان خوني که سلول‌های لنفاوی را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
-    سرطان خون میلوئید يا ميلوزنوس (Myelogenous): سرطان خوني که سلول‌های مییلوئید را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

انواع سرطان خون
انواع اصلي سرطان خون يا لوسمي عبارتند از:
-    لوسمی لنفوسیتیک مزمن (Chronic Lymphocytic Leukemia- CLL)‌‌ : سلول هاي لنفاوی را درگير مي‌كند و معمولاً به‌کندی گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. سالانه بیش از 15000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی)، مربوط به این نوع است. در بیش‌تر موارد، افراد مبتلا به این سرطان بالای 55 سال سن دارند. کودکان تقریباً هرگز به این سرطان، مبتلا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
-    لوسمی میلوئید مزمن (Chronic Myeloid Leukemia- CML):  سلول‌های میلوئید را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و گسترش آن در مراحل اولیه بیماری کند است. سالانه نزدیک به 5000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی)، مربوط به این نوع است. این نوع سرطان عمدتاً بزرگسالان را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
-    لوسمی لنفوسیتیک - تلنفوبلاستیک- حاد (Acute Lymphocytic - Lymphoblastic Leukemia- ALL):‌  سلول‌های لنفاوی را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و به سرعت گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. سالانه بیش از 5000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی) مربوط به این نوع است. اين نوع، شایع‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نوع سرطان خون (لوسمی) در اطفال است. این سرطان بزرگسالان را نیز درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
-    لوسمی میلوئید حاد (Acute Myeloid Leukemia- AML): سلول‌های میلوئید را درگير می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و به سرعت گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. این نوع سرطان هم بزرگسالان و هم اطفال را گرفتار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
-    لوسمی هیری سلول مويي (Hairy Cell Leukemia): گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نادر از سرطان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون مزمن است. این گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نادر سرطان خون (لوسمی)، سالانه روی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌رفته کم‌تر از 6000 مورد جدید از ابتلا به انواع سرطان خون (لوسمی) را تشکیل میدهند.

عوامل تشديد كننده اين سرطان عبارتند از:
-    شیمی‌درمانی: افراد مبتلا به سرطانی که برخی داروهای ضدسرطان مصرف مي‌كنند، گاهی اوقات بعدها دچار سرطان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون AML یا ALL می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. مثلاً، درمان با داروهایی موسوم به مواد آلکیله کننده (Alkylating Agents) یا مهارکننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های توپوایزومراز (Topoisomerase Inhibitors) کمی خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش مي‌دهد.
-    سندروم داون و اختلالات ژنتيكي: سندروم داون و برخی دیگر از بیماری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های وراثتی، خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.
-    در معرض مواد شيميايي قرار داشتن: سروکار داشتن با موادي چون بنزن در محیط کار موجب ابتلا به سرطان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون AML CML یا ALL مي‌شود. بنزن یک از مواد پر کاربرد در صنایع شیمیایی است. این ماده در دود سیگار و بنزین نیز وجود دارد.
-    کشیدن سیگار: کشیدن سیگار خطر ابتلا به سرطان خون AML را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
-    پيشينۀ خانوادگی ابتلا به سرطان خون (لوسمی): ابتلای بیش از یک فرد از يك خانواده به سرطان خون (لوسمی)، بسیار نادر است. اگر چنین موردی پیش بیاید، احتمالاً در مورد سرطان خون (لوسمی) CLL خواهد بود. با وجود اين، افراد بسیار اندکی هستند که به سرطان خون (لوسمی) CLL مبتلا باشند و پدر، مادر، برادر، خواهر یا فرزندشان نیز به این سرطان مبتلا شود.
داشتن یک یا چند عامل خطرزا به معنای ابتلای قطعی فرد به سرطان خون (لوسمی) نميباشد. بیشتر افرادی که با عوامل خطرزا سروكار دارند، هرگز به سرطان مبتلا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
 

سرطان خون (لوسمی) و درمان آن منجر به بروز مشکلات دیگر برای سلامتی می‌شوند. شما می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانید پیش از درمان، در حین درمان یا پس از آن از مراقبت حمایتی بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌مند شوید.
مراقبت حمایتی، درمانی ا‌‌‌‌‌‌‌‌‌ست برای پیشگیری یا نابودی عفونت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، مهار درد و علائم دیگر بیماری، تخفیف دادن عوارض جانبی درمان و کمک به بیمار برای کنار آمدن با احساساتی که معمولاً تشخیص سرطان به همراه دارد. شما می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانید از مراقبت حمایتی، جهت پیشگیری یا مهار این مشکلات و بهبود آسایش و کیفیت زندگی خود در طول درمان بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌مند شوید.
-    عفونت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها: از آنجا که مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) بسیار آسان دچار عفونت می-شوند، برای شما هم آنتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌بیوتیک و سایر داروها تجویز می‌کنند. برای برخی افراد واکسن ضد آنفولانزا و پنومونی (عفونت ریه) تجویز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. معمولاً گروه مراقبت‌‌کننده از سلامتي به شما توصیه می‌کنند که از مکان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شلوغ و افرادی که سرما خورده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند یا به بیماری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگر مسری مبتلا هستند، پرهیز کنید. اگر دچار عفونت شوید، شاید آن عفونت حاد باشد و لازم باشد به‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرعت درمان شود. شاید هم لازم است برای درمان، در بیمارستان بستری شوید.
-    کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌خونی و خونریزی: کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌خونی و خونریزی مشکلات دیگري هستند که اغلب به مراقبت حمایتی نیاز دارند. شاید هم نیاز به تزریق گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قرمز خون یا پلاکت داشته باشید. این تزریق خون به درمان کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌خونی کمک می‌کند و از خطر خونریزی شدید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاهد.
-    مشکلات دندان: سرطان خون (لوسمی) و شیمی‌درمانی باعث می‌شوند که دهان حساس و به آساني دچار عفونت شود و احتمال خونریزی آن افزایش یابد. پزشکان اغلب به بیماران توصیه می‌کنند که یک معاینۀ کامل دندانی انجام دهند و در صورت امکان، اقدامات لازم دندانپزشکی را پیش از آغاز شیمی‌درمانی انجام دهند. دندانپزشکان به بیماران نحوۀ تمیز و سالم نگه‌‌‌‌‌‌‌‌‌داشتن دهان را در طول درمان نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.
 

در ابتدا با بروز علائم سرطان خون، به پزشك خانوادگي خود مراجعه نماييد. در صورت لزوم وي شما را به يك متخصص در بيماري هاي خون، استخوان و مغز استخوان (هماتولوژيست) ارجاع خواهد داد.
از آنجاييكه جلسه ملاقات با پزشك كوتاه است، آمادگي پيش از ملاقات از درجه اهميت بالايي برخوردار است. در اينجا به نكاتي اشاره شده است كه در اين آمادگي موثر ميباشد.

آنچه ميتوان انجام داد
از آنجاييكه زمان ملاقات با پزشك كوتاه و محدود است، تهيه فهرستي از سوالاتي كه قصد داريد از پزشك بپرسيد، بسيار مفيد ميباشد. برخي از اين سوالات عبارتند از:
-    آيا من به سرطان خون مبتلا هستم؟
-    سرطان خون (لوسمی) من از چه نوع است؟ چگونه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانم نسخه‌اي از گزارش پاتولوژیست را دریافت کنم؟
-    چه گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای درمان در اختیار دارم؟ شما کدام یک را پیشنهاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنید؟ چرا؟
-    آیا بیش از یک نوع درمان مي‌گيرم؟ تغییر روش درمانم با گذشت زمان به چه صورت است؟
-    مزایای مورد انتظار هر روش درمان چیست؟
-    خطرات و عوارض جانبی احتمالی هر روش درمانی چیستند؟ برای مهار عوارض جانبی چه کاری از دست ما بر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید؟
-    جهت آمادگی برای درمان، چه کاري باید انجام دهم؟
-    آیا لازم است در بیمارستان بستری شوم؟ در اين صورت، برای چه مدت؟
-    هزینۀ احتمالی درمان چقدر است؟ آیا بیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ام این هزینه را پوشش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد؟
-    تأثیر این روش درمانی بر فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عاديم چگونه خواهد بود؟
-    آیا شرکت در یک پژوهش بالینی برایم سودمند خواهد بود؟ آیا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانید به من در یافتن یکی از این پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها کمک کنید؟
-    چند وقت يكبار نیاز به معاینه دارم؟
در صورت بروز هرگونه سوال ديگر، آنرا به فهرستتان اضافه نماييد.

انتظارات شما از پزشك
ممكن است پزشك سوالات زير را از شما بپرسد، بنابراين براي پاسخگويي به اين سوالات نيز آمادگي داشته باشيد:
-    از چه زماني علائم اوليه بروز پيدا كرد؟
-    آيا اين علائم بطور مداوم بروز ميابند يا گهگاه؟
-    آيا چيزي منجربه بهبود اين علائم ميگردد؟
-    آيا چيزي منجربه وخيم شدن اين علائم ميگردد؟
-    آيا تابحال در نتايج آزمايش خونتان به مورد غير طبيعي برخورد كرده ايد؟
 

گاهی، پزشکان پس از انجام یک آزمایش خون ساده متوجه سرطان خون (لوسمی) می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. اگر علائم مربوط به سرطان خون (لوسمی) در شما وجود داشته باشد، پزشک تلاش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند تا دلیل مشکلات شما را بیابد. پزشک معمولاٌاز پيشينۀ پزشکی خود یا خانواده‌تان مي‌پرسد. ممكن است تحت بررسي آزمايشان زير قرار گيريد:
-    معاینات بالینی: پزشک بدنتان را معاینه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند تا مشخص شود در غدد لنفاوی، طحال یا کبد تورم وجود دارد یا خير.
-    آزمایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خون: در آزمایشگاه، آزمایش شمارش سلول‌های خونی (Complete Blood Count) انجام ميشود تا تعداد گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سفید، گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قرمز و پلاکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون شما سنجيده شود. سرطان خون (لوسمی) موجب تولید تعداد بسیار زیادی گلبول سفید در خون می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. همچنین موجب کاهش میزان هموگلوبین موجود در گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قرمز و پلاکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نیز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
-    نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری از مغز استخوان: پزشک از سوزني بسیار ضخیم و توخالی برای برداشتن تکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از استخوان و مغز استخوان استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
 

مبتلایان به سرطان خون (لوسمی)، راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های درمانی زیادی دارند. این گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها شامل انتظار تحت نظارت، شیمی‌درمانی، هدف درمانی، درمان بیولوژیک، پرتودرمانی و پیوند سلول‌های بنیادی ميباشند. اگر طحال بیمار بزرگ شود، پزشک پیشنهاد مي‌کند با جراحی آن را بردارند. گاهی ترکیبی از این روش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های درمانی را به‌كار مي‌گيرند.
درمان هاي رايج در اين زمينه عبارتند از:
-    شیمی‌درمانی: بسیاری از مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) شیمی‌درمانی مي‌شوند. در شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های خونی سرطان از دارو استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. با توجه به نوع سرطان خون (لوسمی)، یک دارو یا ترکیبی از دو یا چند دارو برای بیمار تجویز مي‌كنند.
-    درمان بیولوژیک: برای برخی مبتلایان به سرطان خون داروهایی به‌‌‌‌‌‌‌‌‌نام درمان بیولوژیک تجویز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. درمان بیولوژیک سرطان خون، درمانی است که سیستم دفاعي طبیعی بدن را برای مقابله با سرطان تقویت می‌کند. یک نوع داروی درمان بیولوژیک، ماده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به‌‌‌‌‌‌‌‌‌نام پادتن تک‌‌‌‌‌‌‌‌‌دودمانی است. عوارض جانبی درمان بیولوژیک با توجه به نوع دارو، و در افراد مختلف، متفاوت است. درمان‌های بیولوژیک معمولاً موجب کهیر یا تورم در ناحیۀ تزریق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. این داروها همچنین موجب سردرد، درد عضلات، تب یا ضعف مي‌شوند. گروه مراقبت‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده از سلامتي بیمار خون بيمار را به دنبال نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کم‌خونی و مشکلات ديگر آزمايش مي‌کنند.
-    هدف‌درمانی (Targeted Therapy): برای مبتلایان به CML و برخی از مبتلایان به ALL داروهایی به نام هدف‌درمانی تجویز مي‌شود. استفاده از قرص ایماتینیب گلیوک (Imatinib - Gleevec]) اولین هدف‌درمانی بود که تجویز آن برای سرطان خون CML تأیید شد. اکنون از ساير داروهای هدف‌درمانی هم استفاده می‌كنند. در روش هدف‌درمانی، از داروهایی استفاده مي‌كنند که جلوی رشد و گسترش سلول‌های خونی سرطانی را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند. عوارض جانبی این روش شامل تورم، نفخ و افزایش وزن ناگهانی است. هدف‌درمانی موجب کم‌خونی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، گرفتگی عضلات یا کهیر مي‌شود. گروه مراقبت‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده از سلامتي، شما را به جهت بروز نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این مشکلات معاينه مي‌كند.
-    پرتودرمانی: در پرتودرمانی از اشعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایي با انرژی زیاد برای نابودی سلول‌های خونی سرطانی استفاده می‌کنند. پرتودرمانی در بیمارستان یا کلینیک انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در برخی افراد، ناحیۀ طحال، مغز یا بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگر بدن که درآنها تجمع سلول‌های خونی سرطانی وجود دارد، تحت تابش اشعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای قرار مي‌گيرند که از دستگاهی بزرگ ساطع شده است. این نوع درمان 5 روز در هفته و به مدت چند هفته انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در مورد دیگران، به تمام بدنشان اشعه می‌تابانند. این درمان را یک یا دو بار در روز و به مدت چند روز، و معمولاً پیش از پیوند سلول‌های بنیادی انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. عوارض جانبی پرتودرمانی عمدتاً به میزان تابش اشعه به محدوده‌ای از بدن که تحت تابش قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد بستگی دارد. مثلاً تابش در ناحیۀ شکم موجب حالت تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. علاوه بر این، پوست بیمار در ناحیۀ تحت تابش قرمز، خشک و حساس می‌شود. همچنین بیمار در محدودۀ تحت تابش دچار ریزش مو می‌شود.
-    پیوند سلول‌های بنیادی: برخی مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) باید پیوند سلول‌های بنیادی انجام دهند. پیوند سلول‌های بنیادی به بیمار این امکان را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که بتواند تحت درمان با میزان بالای دارو، اشعه یا هر دو قرار بگیرد. میزان بالای این درمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها هم سلول‌های خونی سرطانی و هم سلول‌های خونی سالم را در مغز استخوان از بین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌برد. پس از دریافت شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هردو با میزان بالا، بیمار سلول‌های بنیادی را از طریق ورید بزرگی دریافت می‌کند. (این عمل مانند انتقال خون است). سلول‌های خونی جدید را سلول‌های بنیادی پیوندی می‌سازند. سلول‌های خونی جدید جای آن سلول‌هایی را می‌گیرند که بر اثر درمان از بین رفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.