کیست تخمدان
ovarian cysts
کیست های تخمدانی، کیسه های محتوی مایع یا ماده نیمه جامد می باشند که در داخل و یا در سطح تخمدان وجود دارند. تخمدان ها دو ارگان جنسی دوطرفه (هر یک به اندازه و به شکل یک بادام) هستند که در دو طرف رحم قرار دارند. تخمک در درون تخمدان تشکیل و بالغ می شود، و در سیکل های ماهانه، در طول سالهای باروری از تخمدان آزاد می شود.
شرح بیماری
کیست های تخمدانی، کیسه های محتوی مایع یا ماده نیمه جامد می باشند که در داخل و یا در سطح تخمدان وجود دارند. تخمدان ها دو ارگان جنسی دوطرفه (هر یک به اندازه و به شکل یک بادام) هستند که در دو طرف رحم قرار دارند. تخمک در درون تخمدان تشکیل و بالغ می شود، و در سیکل های ماهانه، در طول سالهای باروری از تخمدان آزاد می شود.
بسیاری از زنان در طول زندگی خود کیست های تخمدانی دارند. اکثر کیست های تخمدانی ناراحتی بسیارجزئی ایجاد میکنند و بی ضرر هستند. اکثریت آنها بدون درمان، در طول چند ماه ناپدید می شوند.
به هر جهت گاهی اوقات این کیست ها (به ویژه آنهایی که پاره شده اند) مشکلات جدی ایجاد می کنند . بهترین راه برای حفظ سلامتی شناخت علائم و نوع کیست تخمدانی است، زيرا می تواند نشانه ای از یک مشکل و بیماری جدی تر باشد. معاینات منظم اندام های تناسلی نیز کمک کننده است.
نشانه ها
تنها با تکیه بر علائم نمی توان کیست تخمدان را تشخیص داد. در حقیقت ممكن است فردی به کیست تخمدان مبتلا باشد و هیچ علائمی نداشته باشد. علائم کیست تخمدان می توانند شبیه به علائم بيماري هاي دیگری همچون آندومتریوز، بیماری التهابي لگن، بارداری خارج از رحم و یا سرطان تخمدان باشند. حتی آپاندیسیت و التهاب دیورتیکول هم می توانند علائم و نشانه هایی مشابه با کیست تخمدان پاره شده داشته باشند.
همچنان بسیار حائز اهمیت است که متوجه هر گونه علائم یا تغییری در بدن خود باشید و بدانید که کدام دسته از علائم، جدی و خطرناک محسوب میشوند. چنانچه به کیست تخمدانی مبتلا باشید، احتمال تجربه علائم و نشانه های زیر در شما وجود دارد:
- بی نظمی سیکل های قاعدگی
- درد در ناحیه لگن (یک درد پیوسته و همیشگی یا متناوب که در قسمت تحتانی کمر و ران ها منتشر می شود)
- درد لگنی کوتاه مدت قبل از شروع پریود و یا قبل از اتمام پریود
- درد حین مقاربت (مقاربت دردناک)
- درد حین دفع مدفوع و یا احساس فشار در روده ها
- تهوع، استفراغ یا حساسیت سینه ها، شبیه به حالت دوران بارداری
- احساس پُری و سنگینی در شکم
- احساس فشار در ناحیه مقعد و مثانه (عدم تخلیه کامل مثانه)
زمان مناسب مراجعه به پزشک
در موارد زیر نیاز به درمان فوری دارید:
- درد رحمی یا شکمی شدید و ناگهانی
- درد همراه با تب و استفراغ
علائم ذكر شده و علائم شوک، مانند سردي پوست، عرق سرد، تنفس سریع، سرگیجه و ضعف نشان دهنده اورژانسی بودن شرایط می باشند و بدین معناست که بایستی بلافاصله به پزشک مراجعه كرد.
علل
به طور طبیعی هرماه ساختارهای شبه کیستی به نام فولیکول در تخمدان ها رشد می کند. فولیکول ها، هورمون های استروژن و پروژسترون را تولید می کنند و در زمان تخمک گذاری تخمک را رها می سازند.
گاهی اوقات یک فولیکول طبیعی همچنان به رشد خود ادامه میدهد. زمانیکه این اتفاق می افتد به عنوان "کیست کارکردی" شناخته میشود و بدین معنا که این نوع کیست در طول عملکرد طبيعي سیکل قاعدگی ایجاد شده است. دو نوع کیست کارکردی وجود دارد:
- کیست فولیکولی. غده هیپوفیز مغز در اواسط سیکل قاعدگی، جریانی از هورمون LH آزاد می کند که سیگنال رهاسازی تخمک را به فولیکول مخابره می کند . زمانیکه همه چیز طبق برنامه باشد، تخمک به بیرون از فولکول خود پرتاب میشود و سفر خود را در طول لوله فالوپ، در جستجوی اسپرم و بارورشدن آغاز می کند. کیست فولیکولی زمانی ایجاد میشود که جریان LH وجود نداشته باشد. و نتیجه، فولیکولی خواهد بود که پاره نشده و تخمک خود را رها نمیسازد، و در عوض رشد می کند و تبدیل به يك کیست میشود. معمولاً کیست های فولیکولی بی خطر هستند و به ندرت منجر به درد میشوند و به خودی خود در طول 2 یا 3 سیکل قاعدگی ناپدید شده و از بین میروند.
- کیست جسم زرد. زمانیکه LH جریان پیدا می کند و تخمک رها می شود، فولیکول پاره شده و در جهت آماده سازی برای بارداری، شروع به تولید مقادیر زیادی استروژن و پروژسترون می کند. این فولیکول تغییر یافته هم اکنون "جسم زرد" نامیده می شود. گاهی اوقات راه خروج تخمک باز نميباشد، بنابراين منجر به جمع شدن مایع درون فولیکولی می شود که خود منتهی به تبدیل جسم زرد به کیست می گردد. اگرچه معمولاً این کیست به خودی خود، بعد از چند هفته از بین می رود، اما ضخامت آن می تواند تقریباً تا 10 سانتي متر افزایش پیدا کند. این امکان وجود دارد که خونریزی درون کیست وجود داشته باشد یا اینکه کیست منجر به چرخش تخمدان شده و خونرسانی به آن قطع شود و درد شکمی یا رحمی ایجاد گردد. چنانچه کیست با خون پُر شود، امکان پارگی آن و درنتیجه خونریزی داخلی و درد ناگهانی و شدید وجود خواهد داشت. داروی باروری به نام کلومیفن (کلومید یا سروفن) که برای تحریک تخمک گذاری استفاده می شود، خطر تشکیل کیست جسم زرد را بعد از تخمک گذاری افرایش می دهد. این نوع کیست ها نتایج بارداری را تهدید نمی کنند و از وقوع آن جلوگیری نمی کنند.
کیست های زیر کمتر از کیست های کارکردی معمول می باشند :
- کیست های درموئید. این کیستها حاوی بافتهایی همچون مو، پوست یا دندان می باشند. به ندرت سرطانی اند، اما می توانند بزرگ شده و منتهی به خارج كردن تخمدان از محل خود در لگن شوند. چنین شرایطی، خطر چرخش های دردناک تخمدانی را افرایش می دهند که به آن "پیچ خوردگی تخمدانی" گفته ميشود.
- آندومتریوما. این کیست ها در نتیجه ی آندومتریوز به وجود می آیند، شرایطی که در آن سلول های رحمی در خارج از رحم رشد پیدا می کنند. برخی از این بافت ها به تخمدان متصل می شوند و رشد آنها در این قسمت منجر به تشکیل کیست های آندومتریوما میشود.
- کیست آدنوم. این نوع کیست ها در بافت تخمدان رشد می کنند و حاوی مواد مترشحه سروزی یا موکوس (مخاط) هستند. ضخامت آنها می تواند تا بيش از 30 سانتي متر رشد کند و منتهی به پیچ خوردگی تخمدان شوند.
کیست های بزرگ منجر به ناراحتی و درد های شکمی می شوند. چنانچه کیست بزرگ باشد و بر مثانه فشار وارد کند، فرد دچار تکرر ادرار خواهد شد، زيرا ظرفیت مثانه کاهش می یابد.
عوامل تشدید
در اين خصوص با پزشك خود مشورت نماييد.
پیامدهای مورد نظر
برخی از زنان کیست هایی دارند که از انواع کیست های معمول محسوب نميگردد و علائمی نیز ندارند. اما پزشک در معاینات رحمی، وجود آن را تشخیص می دهد. غالباً توده های کیست تخمدانی که در بعد از یائسگی تشکیل می شوند، سرطانی (بدخیم) هستند. بنابراین چنین عواملي، اهمیت بالای معاینات منظم رحمی را نشان می دهند.
پيامدهاي نادر مرتبط با كيست تخمدان عبارتند از:
- چرخش تخمدان
- پارگي كيست كه منجربه خونريزي داخلي ميگردد
آمادگی برای ملاقات پزشک
چنانچه علائم و نشانه هایی دارید که شما را نگران کرده است، باید به پزشک خانواده خود، پزشک عمومی یا متخصص زنان مراجعه نمایید.
از آنجاييكه جلسه ملاقات با پزشك كوتاه است، سعي كنيد از قبل همه چيز را آماده كنيد تا از زمان مراجعه بخوبي استفاده كنيد.
آنچه ميتوان انجام داد
- تمام علائم خود را یادداشت نمایید، حتی مواردی که با علت مراجعه شما به پزشک بی ارتباط است.
- اطلاعات پزشکی و مهم خود را مانند سایر بیماری ها یادداشت نمایید.
- اطلاعات شخصی و مهم خود مانند تغییرات عمده یا استرس های پیش آمده اخیر را یادداشت نمایید.
- فهرستي از تمام داروهای مصرفی خود شامل ویتامین ها و مکمل ها تهیه نمایید.
- از یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود بخواهید تا شما را همراهی کنند، تا به شما در یادآوری مطالب بیان شده کمک کند.
- سؤالاتی را که قرار است از پزشک بپرسید، یادداشت نمایید.
سؤالاتی را که می توانید از پزشک بپرسید، عبارتند از:
- محتمل ترین علت علائم من چیست؟
- چه تست ها و آزمایشاتی را باید انجام دهم؟
- آيا كيست تخمدان به خودي خود برطرف ميشود يا نياز به درمان است؟
علاوه بر این سؤالات، اگر در حین جلسه موضوعی برای شما سؤال شد، حتماً از پزشک خود بپرسید.
انتظارات شما از پزشك
احتمالاً پزشک از شما می خواهد به تعدادی سؤال پاسخ دهید. آمادگی لازم برای پاسخگویی به این سؤالات می تواند در استفاده بهینه از وقت به شما کمک کند. ممکن است پزشک سوالات زير از شما بپرسد:
- چه زمانی برای اولین بار متوجه علائم خود شدید؟
- شدت این علائم چگونه بود؟
- علائم شما دائمی بود یا موقت؟
- آیا عاملی سبب تشدید علائم یا بهبودی آن می شد؟
آزمایشات و تشخیص بیماری
معمولاً وجود کیست تخمدان درطول معاینات رحمی مشخص میشود. چنانچه پزشک مشکوک به وجود کیست باشد، آزمایشات بیشتری را توصیه می کند تا نوع آن را تشخیص دهد و نوع درمان را نیز تعیین کند.
پزشک در جهت رسیدن به یک تشخیص درست، سوالات متعددی را برای خود مطرح کرده و پاسخ میدهد:
- در رابطه با اندازه. اندازه کیست چقدر است؟
- در رابطه با ساختار. آیا کیست محتوي مایع، مواد جامد و یا تركيبي از هر دو است؟ کیستهای حاوی مایع، سرطانی نیستند، اما آن دسته از کیست هایی که محتوي مواد جامد و یا تركيب هر دو (جامد و مایع) هستند، جهت تعیین وجود سرطان به ارزیابی های بیشتر نیاز دارند.
جهت بررسي نوع كيست، پزشك انجام آزمايش هاي زير را توصيه خواهد كرد:
- تست بارداری. تست مثبت بارداری نشان دهنده کیست از نوع جسم زرد می باشد. یعنی زمانیکه فولیکول پاره شده و تخمک خود را رها میسازد، مجدداً بسته شده و با مایع پر می شود و تشکیل کیست جسم زرد را می دهد.
- سونوگرافی رحم و اجزای رحمی. در این فرایندِ بدون درد، از دستگاه مبدل (ترانسدیوسر) برای فرستادن و گرفتن امواج صوتی فرکانس بالا (اولتراسوند) استفاده میشود. این دستگاه می تواند از روی شکم یا درون واژن حرکت داده شود تا تصاویری از رحم و تخمدان ها بر روی یک صفحه ویدیویی ایجاد کند. سپس پزشک به آنالیز و بررسی این تصاویر می پردازد تا وجود کیست را تعیین کرده، محل را مشخص كند و ترکیب آن را نیز از لحاظ محتوای آن (مایع، جامد یا تركيب هردو) تعیین نمايد.
- استفاده از لاپاروسکوپ. که وسیله ای نورانی و باریک است به منظور مشاهده تخمدان ها و برداشتن کیست تخمدانی از آن استفاده ميشود، بدین ترتیب که از طریق برش کوچکی دستگاه را وارد حفره شکمی می کنند.
- آزمایش خون CA 125. معمولاً سطوح خونی پروتئینی به نام آنتی ژن سرطان 125 (CA125) در زنان مبتلا به سرطان تخمدان اندازه گیری می شود. چنانچه فرد کیست های تخمدانی جامد داشته و در معرض خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار داشته باشد، پزشک سطوح CA125 در خون را اندازه گیری می کند تا به تعیین سرطانی بودن کیست موجود بپردازد. سطوح افزایش یافته ی CA125 در ساير بیماری های غیر سرطانی نیز دیده می شود (بیماری هایی همچون آندومتریوز ، فیبروم رحمی و بیماری التهابی رحم).
درمان و دارو
درمان بستگی به سن، نوع و اندازه کیست و علائم فرد دارد. پزشک بسته به شرایط، درمان های زیر را توصیه خواهد کرد:
- مراقبت و پیگیری های منظم. در صورتی که شما در سال های باروری هستید، علائمی ندارید و سونوگرافی نیز نشان دهنده ی کیست کوچک محتوی مایع است، می توانید 1 یا 3 ماه بعد، مجدد آزمایشات خود را تکرار کنید. درواقع پزشک بعد از مداخلات دوره ای، انجام سونوگرافی را توصیه می کند تا به بررسی تغییرات در اندازه کیست موجود بپردازد. همچنین پیگیری های منظم همراه با انجام سونوگرافی، به زنان یائسه مبتلا به کیست های کوچک (با ضخامت کمتر از 2 سانتی متر) حاوی مایع توصیه می شود.
- قرص های ضدبارداری. پزشک قرص های خوارکی ضد بارداری را به منظور کاهش خطر تشکیل کیست های جدید در سیکل های قاعدگی بعدی تجویز می کند. از دیگر مزایای قرص های خوراکی ضد بارداری، کاهش چشمگير خطر ابتلا به سرطان تخمدان می باشد. هر چه دریافت قرص های خوراکی ضدبارداری طولانی تر باشد، خطر ابتلا به این سرطان کاهش بیشتری خواهد داشت.
- جراحی. در صورت بزرگ بودن کیست، کیست های کارکردی نبودن، رشد و دوام آن به مدت 2 یا 3 سیکل قاعدگی، در نهايت پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد. کیست هایی که منجر به درد و علائم شدید می شوند نیز برداشته می شوند.
برخی از کیستها بدون درآوردن تخمدان ها، از طریق فرایندی موسوم به "سیستکتومی" برداشته می شوند. در برخی موارد نیز پزشک، تخمدان مبتلا به کیست را برمی دارد و تخمدان سالم، باقی می ماند. این فرایند "افورکتومی" یا برداشتن یکی از تخمدان ها نامیده می شود. در هر دو فرایند فوق، توانایی باروری حفظ می شود (در صورتیکه در سال های باروری خود قرار داشته باشید). درواقع در صورت وجود تنها يك تخمدان، همچنان منبعی برای تولید هورمون استروژن وجود دارد.
چنانچه توده کیستی، سرطانی تشخیص داده شود، پزشک "هیسترکتومی" را توصيه خواهد كرد تا هر دو تخمدان و رحم فرد برداشته شوند. بعد از دوران یائسگی، خطر کیست های جدید تخمدانی، از نوع سرطانی بیشتر می شود. در نتیجه در صورت وجود توده کیستی بعد از دوران یائسگی، پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد.
سبک زندگی و مراقبت در خانه
اين خصوص با پزشك خود مشورت نماييد.
داروهای جایگزین
اين خصوص با پزشك خود مشورت نماييد.
پیشگیری
اگرچه راه مشخصی برای پیشگیری از رشد کیست های تخمدانی وجود ندارد، اما معاینات منظم رحمی، راهی است که در تشخیص هرچه زودتر تغییرات تخمدانی به شما کمک می کند. علاوه بر اين، نسبت به تغییرات در سیکل قاعدگی خود از جمله علائم غیر معمول در دوران قاعدگی که در چند سیکل متوالی ادامه پیدا می کنند، هوشیار باشید. در صورت بروز هر نوع نگرانی در رابطه با مشكلات قاعدگی، حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.
همراهی و همایت
اين خصوص با پزشك خود مشورت نماييد.