مثانه بیش فعال

مثانه بیش فعال ، اختلال عملکرد ذخیره سازی ادرار در مثانه است که باعث نیاز ناگهانی به دفع ادرار می شود. فرد توانایی نگه داشتن ادرار را ندارد و گاهی به از دست دادن غیر ارادی ادرار (بی اختیاری) منجر می شود.

افرادی که دچار مثانه بیش فعال هستند به دلیل احساس خجالت، منزوی شده، کار و زندگی اجتماعی خود را محدود می کنند. خبر خوب این است که با یک ارزیابی ساده می توان علت اصلی و ایجاد کننده این بیماری را مشخص کرد. 

مدیریت مثانه بیش فعال اغلب با استراتژی های رفتاری مانند زمانبندی نوشیدن مایعات، تکنیک های دفع و نگهداری ادرار با استفاده از عضلات کف لگن شروع می شود. اگر این تلاش اولیه علائم را کم نکند، فاز 2 و 3 درمان آغاز می شود.

ابتلا به مثانه بیش فعال باعث :

•    نیاز ناگهانی به ادرار کردن و سختی در کنترل آن
•    از دست دادن غیر ارادی ادرار – بی اختیاری در ادرار بلافاصله پس از نیاز فوری به ادرار کردن
•    تکرر ادرار، معمولا هشت بار و یا بیشتر در طول 24 ساعت شبانه روز
•    دو بار و یا بیشتر در طول شب بیدار شدن برای ادرار کردن (شب ادراری)

اگرچه در هنگام نیاز، بیمار فورا خود را به توالت  می رساند، اما این "غیر منتظره بودن" ، "تکرر" و "شب ادراری" باعث اختلال در زندگی روزانه او می شود. 

اگر چه، این بیماری در میان افراد مسن شایع است، بخشی از روند طبیعی پیری نیست. اگر علایم باعث پریشانی است، استراتژی های رفتار و گزینه های مدیریتی را می توان امتحان کرد. البته، برای این بیماری گزینه های درمانی نیز موجود است. 

صحبت در خصوص چنین موضوعی با پزشک، امری آسان نیست اما ارزش ریسک کردن دارد اگر علایم فعالیتهای شغلی، تعاملات اجتماعی و فعالیت های روزمره را مختل کرده باشند.

عملکرد طبیعی مثانه

کلیه، ادرار را تولید کرده و به مثانه می ریزد. در هنگام ادرار کردن، ادرار از طریق "مجرای ادرار" از مثانه تخلیه می شود.  در زنان، دهانه ی مجرای ادرار در بالای مهبل (واژن) واقع شده است. در مردان، دهانه مجرای ادرار در نوک آلت تناسلی است.
با پر شدن مثانه، سیگنال های عصبی جهت تخلیه ادرار به مغز فرستاده می شود. وقتی ادرار می کنید، سیگنال های عصبی جهت آرام کردن عضلات کف لگن و عضلات مجرای ادرار (عضلات ادراری اسفنکتر) فرستاده می شوند. عضلات مثانه،  سفت و منقبض شده و ادرار را به بیرون هل می دهند.

انقباضات غیر ارادی مثانه
مثانه بیش فعال زمانی رخ می دهد که عضلات مثانه شروع به انقباضات غیر ارادی می کنند؛ حتی با کم بودن حجم ادرار در مثانه این انقباضات صورت می گیرد. این انقباض غیر ارادی، باعث نیاز فوری به ادرار کردن می شود.

شرایط زیر (ممکن است) در بروز علائم و نشانه های مثانه بیش فعال نقش دارند:
•    اختلالات عصبی _ مانند بیماری پارکینسون، سکته مغزی و بیماری ام اس( MS)
•    تولید بالای ادرار_  به دلیل مصرف زیاد مایعات ، اختلال عملکرد کلیه ها، و یا دیابت 
•    داروهایی که باعث افزایش سریع تولید ادرار می شوند و یا نیاز به مصرف با مقدار زیادی مایعات دارند 
•    عفونت های حاد دستگاه ادراری_  دارای علایمی مشابه با مثانه بیش فعال 
•    اختلال در مثانه_  مانند تومور و یا سنگ مثانه
•    عوامل مسدود کننده خروجی مثانه _  بزرگ  شدن  پروستات ،  یبوست ،  و  یا  عمل  قبلی  جهت  درمان  نوع  دیگری از بی اختیاری
•    مصرف بیش از حد کافئین یا الکل
•    کاهش عملکرد شناختی به دلیل بالا رفتن سن _ درک سیگنال های ارسالی از مغز، برای مثانه مشکل می شود
•    اشکال در راه رفتن_  چنانچه قادر به رسیدن به موقع به توالت نباشید، نیاز به راه هایی برای تخلیه مثانه هست
•    تخلیه ناقص مثانه_ باعث کم شدن فضای ذخیره سازی و در نتیجه بروز علائم مثانه بیش فعال می شود
•    یبوست

اغلب، علت اصلی ایجاد کننده ی مثانه بیش فعال یافت نمی شود.

با افزایش سن، خطر ابتلا به مثانه بیش فعال بالا می رود. همچنین خطر ابتلا به بیماری ها و اختلالات دیگر، مانند بزرگ شدن پروستات و دیابت، می تواند باعث اختلال عملکرد مثانه شود.

بسیاری از افراد دارای زوال شناختی - به عنوان مثال، پس از سکته مغزی یا بیماری آلزایمر – ممکن است دچار مثانه بیش فعال شوند. این شرایط باعث بی اختیاری می شود که می توان آن را با زمانبندی نوشیدن مایعات ، تکنیک های دفع و نگهداری ادرار، پوشک جاذب، و برنامه های مراقبت روده ایی کنترل و مدیریت کرد.

برخی از افراد مبتلا به مثانه بیش فعال، دچار مشکلات مربوط به کنترل روده نیز هستند. این مورد را باید با پزشک در میان گذاشت. 

هر نوع بی اختیاری، می تواند بر کیفیت کلی زندگی تاثیر بگذارد. علائم مثانه بیش فعال، باعث اختلال عمده در روند معمول زندگی می شوند. علاوه بر آن، باعث :
•    پریشانی احساسی
•    افسردگی
•    اختلال خواب و قطع چرخه خواب

پزشک ممکن است درمان های موجود برای بیماری های مرتبط را توصیه کند، اما موثر بودن آنها قابل تایید نیست و در طول درمان مشخص می شود. 

برخی زنان دچار عارضه ایی به نام "بی اختیاری مخلوط" می شوند. بی اختیاری مخلوط، به دلیل مشکلات مثانه و استرس رخ می دهد. بی اختیاری استرسی زمانی رخ می دهد که فرد دچار استرس های فیزکی است و یا فعالیت هایی انجام دهد که نیاز به دویدن و یا پریدن دارد که به مثانه فشار می آورد. درمان این نوع بی اختیاری، همیشه به درمان علائم مثانه بیش فعال منجر نمی شود.

افراد مسن تر، ممکن است ترکیبی از اختلالات ذخیره سازی و تخلیه مثانه را تجربه کنند. مثانه، احساس نیاز فوری به تخلیه و حتی بی اختیاری را ایجاد می کند در حالی که به خوبی تخلیه نمی شود. یک متخصص می تواند به شما در حل این مشکلات کمک کند. 

به احتمال زیاد، پزشک عمومی اولین نفری است که عارضه ی مثانه بیش فعال را تشخیص می دهد. سپس، بیمار را به متخصص اختلالات ادراری در مردان و زنان (اورولوژیست) ، متخصص اختلالات ادراری در زنان (urogynecologist)، و یا یک متخصص درمان فیزیکی (تن درمانی، ورزش درمانی ) جهت تشخیص و درمان ارجا می دهد.

سوالات شما از پزشک
پیش از مراجعه این اطلاعات را در برگه ایی بنویسید:
•    تحت نظر گرفتن و ثبت اطلاعات مربوط به مثانه برای چند روز_ نوع، زمان و مقدار مصرف مایعات، زمان ادرار کردن، داشتن احساس نیاز فوری به تخلیه، تجربه بی اختیاری. این اطلاعات کمک می کنند تا به علت اصلی شب بیداری برای ادرار پی برد. 
•    مدت زمان بروز علایم و چونگی تاثیر آنها بر فعالیت های روزانه
•    ثبت علایم دیگر، به ویژه علایم مربوط به عملکرد روده 
•    داشتن بیماریهای دیگر مانند دیابت، بیماری عصبی و یا جراحی یا اشعه درمانی لگن 
•    هر نوع دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید، حتی ویتامین یا مکمل گیاهی، تا میزان تاثیرگذاری آنها بر مثانه مشخص شود 
•    سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید

تعدادی از سوالات پایه ایی عبارتند از:
•    علل احتمالی ایجاد کننده علایم چه هستند؟
•    آیا رنگ ادرار روشن است؟
•    آیا تخلیه مثانه کامل است؟
•    آیا قدرت عضلات کف لگن من به حدی است که از انقباضات غیر ارادی مثانه جلوگیری کند؟
•    آزمایش دیگر باید انجام داد؟ چرا؟
•    گزینه های درمانی چه هستند؟ و کدام مناسب است؟
•    عوارض جانبی مورد انتظار چه هستند؟
•    آیا رژیم غذایی خاصی باید داشته باشم؟
•    آیا بیماریهای دیگر من بر علایم این بیماری تاثیر گذار است؟
•    در صورت ارجا به متخصص چه انتظاراتی باید داشت؟
•    گزینه های جایگزین برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
•    آیا بروشور و یا جزوه ایی برای مطالعه داده می شود؟ آدرس وب سایتهای مرتبط ؟

*** نترسید از پرسیدن سوال و گرفتن اطلاعات. هر سوالی که باعث نگرانی و یا درگیری ذهنیتان است را بدون لحظه ایی تامل بپرسید تا اطلاعات کافی به دست بیاورید.

سوالات پزشک از شما 
•    علایم از چه زمانی شروع شده اند؟
•    آیا دچار نشت ادرار هستید؟ چند بار در روز؟
•    علایم مانع انجام چه فعالیت هایی می شوند؟
•    در طول فعالیت های روزانه، نظیر پیاده روی یا خم شدن ، دچار نشت ادرار می شوید؟

اگر دچار نیاز غیر طبیعی به ادرار کردن هستید، پزشک ادرار را از لحاظ عفونی شدن و داشتن خون بررسی می کند؛ و از تخلیه کامل مثانه در موقع ادرار کردن اطمینان حاصل می کند.

جهت شناسایی علت اصلی، پزشک مواردی را بررسی می کند مانند:
•    سابقه  پزشکی
•    معاینه فیزیکی، با تمرکز بر شکم و اندام تناسلی 
•    نمونه ادرار برای آزمایش وجود عفونت، خون و یا دیگر اختلالات
•    معاینه عصبی  هدفمند جهت شناسایی مشکلات حسی یا رفلکس غیر طبیعی 

تست های خاص
پزشک ممکن است یک آزمایش اورودینامیک ساده برای ارزیابی عملکرد مثانه و توانایی آن در تخلیه پیوسته کامل انجام دهد. آزمایشاتی نیز به متخصص ارجا داده می شوند :

•    اندازه گیری ادرار باقی مانده در مثانه. در صورت تخلیه نشدن کامل مثانه و تجربه بی اختیاری ادرار، این تست انجام می شود. باقی مانده ادرار ممکن است نشانه های یکسانی با مثانه بیش فعال داشته باشد. برای اندازه گیری ادرار باقی مانده پس از تخلیه، سونوگرافی مثانه  انجام می شود و یا با وارد کردن یک لوله نازک (کاتتر) از طریق مجرای ادرار به مثانه آن را می سنجند.

•    اندازه گیری سرعت جریان ادرار. برای اندازه گیری حجم و سرعت دفع ادرار، از بیمار می خواهند که داخل دستگاه "سنجش سرعت ادرار" (uroflowmeter ) ادرار کند. این دستگاه، داده ها را به صورت نموداری از تغییرات در میزان جریان ادرار نمایش می دهد.

•    تست فشار مثانه. با "سیستومتری" (  Cystometry )، فشار مثانه و در منطقه اطراف آن در طول پر شدن مثانه اندازه گیری می شود. در طول این تست، پزشک با استفاده از یک لوله نازک (کاتتر)، مثانه را به آرامی با آب گرم پر می کند. سوندی با سنسور فشار نیز در راست روده (درزنان در مهبل (واژن) )قرار می گیرد. با این روش تشخیص داده می شود که تحت فشار پایین، مثانه دچار انقباضات عضلانی غیر ارادی و یا کم توانی و سفتی در ذخیره ادار است. گاهی در طول تست از بیمار خواسته می شود مثانه را تخلیه کند، تا شدت فشار و انسداد داشتن/نداشتن مثانه بررسی شود. انسداد – به دلیل بزرگ شدن پروستات در مردان و یا افتادگی لگن در زنان - می تواند به علائم مثانه بیش فعال منجر شود. این تست، برای افراد مبتلا به بیماری های عصبی تاثیر گذار بر نخاع استفاده می شود.

پزشک با بررسی نتایج تست های بالا گزینه ی درمانی مناسب را انتخاب می کند.

پزشک، ترکیبی از استراتژیهای درمانی را توصیه خواهد کرد.

استراتژیهای رفتاری
استراتژیهای رفتاری، اولین انتخاب در مدیریت این بیماری هستند؛ زیرا عوارض جانبی نداشته و موثرند :

• تمرینات عضلات کف لگن. تمرینات کیگل باعث تقویت عضلات کف لگن و اسفنکتر ادراری می شود. این تقویت عضلات، انقباضات غیر ارادی مثانه را متوقف می کند. پزشک و یا یک درمانگر فیزیکی می توانند بیمار را در انجام درست این تمرینات کمک کنند. شش تا هشت هفته زمان می برد تا تغییرات قابل مشاهده باشند.
• داشتن و حفظ وزن مناسب. اگر اضافه وزن دارید، از دست دادن وزن ممکن است علائم را کاهش دهد. کاهش وزن، بی اختیاری ادرار به دلیل استرس را نیز بهبود می بخشد.
• مصرف مایعات. پزشک، مقدار و زمان مناسب نوشیدن را توصیه خواهد کرد.  
• دفع دو برابر. برای کمک به تخلیه کامل مثانه ، از بیمار خواسته می شود تا چند دقیقه پس از ادرار صبر کند و سپس دوباره سعی کند مثانه را تخلیه کند.
• برنامه ریزی زمان تخلیه. برنامه ایی برای رفتن به توالت تنظیم می شود - به عنوان مثال، هر دو تا چهار ساعت .
• کاتتریزاسیون متناوب. با استفاده از کاتتر، به تخلیه کامل مثانه کمک می شود (کاری که خود مثانه نمی تواند به خودی خود انجام دهد). از پزشک در خصوص مناسب بودن این گزینه سوال کنید.
• پد جاذب. استفاده از پد و یا زیرپوشهای از حوادث شرم آور (مانند نشت ادرار) جلوگیری می کند، بنابراین نیازی به محدود کردن فعالیت ها نیست. این پد و زیرپوش ها دارای سایز و قدرت جذب متفاوت هستند.
• تمرین مثانه. شامل به تاخیر انداختن ادرار زمانی که احساس نیاز فوری به ادرار کردن دارید. در ابتدا، با 30 دقیقه شروع و به تدریج به هر سه تا چهار ساعت می رسد. زمانی موفقیت آمیز است که ماهیچه های کف لگن تقویت شده باشند.

درمان با دارو

این داروها عبارتند از:
•    Tolterodine (Detrol) .....   دتروزیتول
•    (Ditropan XL)
•    Oxybutynin (Oxytrol) ...... اکسی بوتینین (برچسب پوستی)
•    Oxybutynin (Gelnique) ...... اکسی بوتینین (ژل)
•    Trospium (Sanctura) ....... تروسپیوم
•    Solifenacin (Vesicare) ....... سولیفناسین
•    Darifenacin (Enablex)
•    Mirabegron (Myrbetriq)
•    Fesoterodine (Toviaz)

شایع ترین عوارض جانبی این داروها عبارتند از خشکی چشم ها و دهان، اما آشامیدن آب باعث تشدید علائم می شود. یبوست - یکی دیگر از اثرات جانبی بالقوه - می تواند علایم را افزایش دهد. فرم برچسب پوستی و یا ژل، عوارض جانبی کمتری ایجاد می کنند.
درمان عوارض جانبی بهتر از توقف مصرف دارو است. به عنوان مثال، پزشک خوردن آب نبات و یا جویدن آدامس های بدون قند را برای از بین بردن خشکی دهان، و  قطره های چشمی جهت مرطوب کردن چشم ها را تو صیه می کند.
داروهای تجویز نشده، مانند محصولات بیوتین، می تواند خشکی دهان طولانی مدت را درمان کند. برای جلوگیری از یبوست، رژیم غذایی غنی از فیبر و یا استفاده از روان کننده های مدفوع توصیه می شود.

این داروها از بیرون روی شبانه کم نمی کنند. اغلب، این مشکل مربوط به مثانه نیست، بلکه  کلیه ها و قلب مدیریت مایعات بدن را به عهده دارند که می تواند در طول زمان تغییر کند. با بالا رفتن سن، بیرون روی شبانه بیشتر می شود.

تزریق مثانه
اونا بوتولینیوم توکسینیا  (onabotulinumtoxinA)، یا  بوتاکس ، پروتئین به دست آمده از باکتری ایجاد کننده ی بیماری بوتولیسم است. دوزهای کم به طور مستقیم به بافت مثانه تزریق می شود.  این  پروتئین  عضلات  را  برای مدتی فلج می کند.
تحقیقات بالینی نشان دادند که این روش برای بی اختیاری شدید ادرار مفید است. استفاده از این روش در افرادی که دچار بیماری عصبی نیستند، مورد تایید نیست. اثرات موقتی هستند، حدود شش تا نه ماه.
این دارو باعث بدتر شدن تخلیه مثانه در افراد مسن و افراد تضعیف به دلیل دیگر اختلالات می شود. اگر بوتاکس استفاده می کنید، در صورت احتباس ادرار باید از سوند ادراری استفاده کنید.

تحریک عصبی
تحریک عصبی مثانه باعث بهبود علائم مثانه بیش فعال می شود.
یک سیم نازک برای ارسال سیگنال ها به مثانه، نزدیک اعصاب ساکرال در دنبالچه قرار می گیرد. دراین روش با جراحی ، یک سیم موقت و یا یک الکترود پالس باتری دائمی در بدن قرار می گیرد. سپس با استفاده از دستگاه متصل به سیم، تکانه های الکتریکی به مثانه داده می شود، شبیه یک ضربان ساز برای قلب.
اگر این روش علایم را کاهش دهد، یک دستگاه کوچک باتریبه سیم متصل شده و در زیر پوست جاسازی می شود. 

جراحی
جراحی آخرین گزینه است، زمانیکه درمان های دیگر پاسخ نمی دهند. هدف این است که توانایی ذخیره سازی مثانه بهبود یافته و فشار در مثانه کاهش یابد. با این حال، این روش کمکی به از بین بردن درد مثانه نمی کند. 

• عمل جراحی برای افزایش ظرفیت مثانه. در این روش، با استفاده از قطعات روده بیمار، بخشی از مثانه جایگزین می شود. این جراحی تنها  برای بی اختیاری شدید ادراری استفاده می شود که به دیگر گزینه های درمانی پاسخ نداده است. با انجام این عمل جراحی، ممکن است تا آخر عمر جهت تخلیه مثانه  نیاز به استفاده از یک کاتتر داشته باشید.
• برداشتن مثانه. این روش به عنوان آخرین چاره است. مثانه به طور کامل برداشته می شود و با جراحی، کیسه ایی برای جمع اوری ادرار در بدن قرار داده می شود. 

این تغییرات باعث کاهش علایم می شود :

• داشتن و حفظ وزن مناسب. اگر اضافه وزن دارید، از دست دادن وزن ممکن است علائم را کاهش دهد. افراد سنگین وزن، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار به دلیل استرس هستند که با کاهش وزن بهبود می یابد.
• زمانبندی نوشیدن مایعات. از پزشک در خصوص مقدار مایعات مصرفی روزانه سوال کنید. با کم کردن حدود 25 درصد از مصرف مایعات، علائم نیز کاهش می یابند.
• پرهیز از مصرف کافئین و الکل. چنانچه نوشیدنی های کافئین دار و الکلی علایم را بدتر می کنند، از نوشیدن آنها اجتناب کنید.

هیچ درمان مکمل و جایگزین وجود ندارد. تحقیقات نشان دادند که روش های درمانی مانند "بازتاب و هیپنوتیزم" در درمان این بیماری موثر نیستند.

درمان های مکمل که ممکن است مفید باشند عبارتند از:
•    بیوفیدبک (پس خوراند زیستی). در طول بیوفیدبک، بیمار به حسگرهای الکتریکی جهت اندازه گیری و دریافت اطلاعات فیزیکی متصل می شود. سنسورهای بیو فیدبک به بیمار آموزش می دهد تا چگونه به تغییرات نامحسوس فیزیکی عکس العمل نشان دهد، مانند تقویت ماهیچه های لگن تا در هنگام نیاز فوری به تخلیه بتواند آن را سرکوب کند. 
•    طب سوزنی. با استفاده از سوزن های یکبار مصرف بسیار نازک درمان انجام می شود. یک مطالعه کوچک نشان داد که طب سوزنی ممکن است به کاهش علائم  کمک کند.

درمان های مکمل توسط بیمه درمانی پوشش داده نمی شوند، بنابراین گزینه های درمانی را به دقت بررسی کنید.

انتخاب شیوه ی درست زندگی، خطر ابتلا به مثانه بیش فعال را کاهش می دهد:
•    فعالیت بدنی و ورزش روزانه و منظم
•    کاهش مصرف کافئین و الکل 
•    ترک سیگار
•    کنترل بیماری های مزمن، مانند دیابت، که باعث افزایش علائم هستند
•    محل قرارگیری عضلات کف لگن را بیاموزید وبا انجام تمرینات "کگل" (Kegel ) آنها را تقویت کنید- سفت کردن عضلات، دو ثانیه نگه داشتن و سپس شل کردن عضلات به مدت سه ثانیه و تکرار این چرخه. این تمرین را در 3 ست 10 تایی انجام دهید. تمرین باید به حدی پیش برود که زمان انقباضات به پنج ثانیه و 10 ثانیه برسد. 

زندگی کردن با مثانه بیش فعال مشکل است. گروه های حمایتی می تواند بیمار را با منابع آنلاین، اطلاعات بیشتر، برقراری ارتباط با دیگر افراد مبتلا به این بیماری کمک کند. از طریق این گروه ها می توان استراتژیهای جدید برای مقابله و مراقبت را یاد گرفت و انگیزه پیدا کرد. 
آموزش خانواده و دوستان در مورد مثانه بیش فعال و ارایه تجارب، باعث ایجاد شبکه پشتیبانی و کاهش احساس خجالت و شرمندگی می شود. زمانی که شروع به صحبت در این مورد کنید، از همگانی بودن این عارضه تعجب خواهید کرد.