مجرای شریانی باز (PDA)

به وجود یک حفره باز بین دو رگ بزرگی که به قلب منتهی میشوند، مجرای شریانی باز (PDA) گفته میشود. این حفره، مجرای شریانی نام دارد که بخش طبیعی دستگاه گردش خون کودک، پیش از تولد بشمار میرود و معمولا طی مدت کوتاهی پس از تولد، بسته میشود. چنانچه این حفره همچنان باز باقی بماند، آنرا مجرای شریانی باز نامند.

مجرای شریانی باز کوچک، اغلب ایجاد مشکل نکرده و هرگز نیازی به درمان ندارد. اما در صورت عدم درمان مجرای شریانی باز بزرگ، اکسیژن رسانی به جریان خون را کم شده و منجربه تضعیف عضلات قلب و درنتیجه، نارسایی قلبی و سایر عوارض میگردد.

گزینه های درمانی مجرای شریانی باز شامل نظارت، مصرف دارو و بستن مجرا از طریق کاتتریزاسیون قلبی یا جراحی است.

علائم مجرای شریانی باز بر اساس اندازه نقص و اینکه نوزاد نارس متولد شده باشد یا خیر، متفاوت است. مجرای شریانی باز کوچک منجربه بروز علائم و نشانه های خاصی نمیشود و حتی تا دوران بزرگسالی بدون تشخیص باقی میماند. اما مجرای شریانی باز بزرگ بلافاصله پس از تولد منجربه بروز علائم نارسایی قلبی خواهد شد.

پزشک کودکتان ممکن است در اولین معاینه منظم به وجود نقص قلبی در کودک مشکوک شود. 

مجرای شریانی باز بزرگ در نوزادی یا دوران کودکی منجربه موارد زیر میگردد:

• بد غذا خوردن که منجربه رشد ضعیف میگردد
• تعریق حین گریه یا خوردن غذا
• تنفس سریع مداوم یا تنگی نفس
• زود خسته شدن
• ضربان قلب تند

چنانچه موارد زیر برای نوزاد یا کودکتان اتفاق افتاد، با پزشک تماس حاصل نمایید:

• زود خسته شدن حین غذا خوردن یا بازی کردن
• وزن نگرفتن
• به نفس افتادن حین غذا حوردن یا گریه کردن
• سریع نفس کشیدن دائمی یا تنگی نفس
   

نقص های قلبی مادرزادی در اوایل شکل گیری قلب بوجود می آیند، اما اغلب دلیل روشنی ندارند. ژنتیک و عوامل محیطی نیز ممکن است در بروز آن دخیل باشد.

پیش از تولد، دو رگ بزرگی که به قلب منتهی میشوند (آئورت و شریان ریوی) برای گردش خون جنین لازم و ضروری هستند. مجرای شریانی، خون را از ریه های جنین منتقل میکند و بدین ترتیب جنین اکسیژن را از گردش خون مادر دریافت میکند.

پس از تولد، مجرای شریانی بطور طبیعی طی 2 الی 3 روز بسته میشود. این روند در نوزادان نارس معمولا بیشتر طول میکشد. چنانچه این اتصال باز باقی بماند به مجرای شریانی باز منجر خواهد شد.

این حفره غیرطبیعی منجربه ورود خون بیش از حد به گردش خون ریه ها و قلب نوزاد میگردد. در صورت عدم درمان این وضعیت، فشار خون ریوی نوزاد افزایش یافته و ممکن است قلب نوزاد بزرگ و ضعیف شود.
 

عواملی که ممکن است خطر بروز مجرای شریانی باز را افزایش دهند، عبارتند از:
 

• تولد نوزاد نارس. بروز مجرای شریانی باز در کودکانی که بسیار زودتر از موعد متولد شده اند، شایعتر ست.
• سابقه خانوادگی و اختلالات ژنتیکی. سابقه خانوادگی ابتلا به نقص قلبی و بیماری های ژنتیکی مانند سندرم داون، خطر ابتلا به مجرای شریانی باز را افزایش میدهد.
• بروز سرخجه در دروران بارداری. چنانچه در دوران بارداری به سرخک آلمانی (سرخجه) مبتلا شده باشید، خطر به دنیا آمدن نوزادی مبتلا به نقص قلبی افزایش میابد.
• متولد شدن در ارتفاعات بالا. نوزادانی که در ارتفاع 10.000 پایی (3.048 متری) متولد میشوند، به شدت در معرض خطر مجرای شریانی باز قرار دارند.

مجرای شریانی باز کوچک ممکن است سبب بروز عوارضی نگردد، اما عدم درمان نوع بزرگ آن منجربه موارد زیر میشود:

• فشار خون ریوی بالا. گردش خون زیاد از طریق شریان اصلی قلب میتواند منجربه پرفشاری خون ریوی شود که به ریه ها آسیب های دائمی وارد میسازد. مجرای شریانی باز بزرگ میتواند منجربه سندرم آیزن منگر شود که نوع برگشت ناپذیر فشار خون ریوی بالاست.
• نارسایی قلبی. مجرای شریانی باز در نهایت میتواند منجربه بزرگ و ضعیف شدن قلب و در نتیجه نارسایی قلبی شود.
• عفونت قلب (اندوکاردیت). افرادیکه به مشکلات قلبی ساختاری مانند مجرای شریانی باز مبتلا هستند، در معرض جدی خطر التهاب جدار داخلی قلب (اندوکاردیت عفونی) قرار دارند.
   

مجرای شریانی باز می تواند پس از تولد و هنگامی که نوزاد در بیمارستان است و یا حتی دیرتر، از طریق ضربان قلب تشخیص داده شود. اگر پزشک متخصص اطفال به وجود مجرای شریانی باز مشکوک شود، شما را به پزشک متخصص قلب کودکان ارجاع خواهد داد.
در اینجا اطلاعاتی بیان می شود که شما را برای ملاقات با پزشک آماده می کند:

آنچه میتوان انجام داد

• از محدودیت های پیش از جلسه آگاه شوید. زمانی که نوبت ویزیت خود را تعیین می کنید، در مورد کارهایی که لازم است از پیش انجام دهید، مثل محدودیت غذایی، کسب اطلاع نمایید.
• علائم کودک را یادداشت کنید، شامل هر چیزی که حتی ممکن است به نظر با مجرای شریانی باز یا سایر نقایص قلبی بی ارتباط باشد.
• آزمایشات و پرونده های پزشکی گذشته را همراه داشته باشید، مثل جراحی ها یا تست های تصویری.
• لیستی از داروهای مصرفی خود تهیه کنید، حتی ویتامین ها و مکمل هایی که به نوزاد می دهید.
• لیستی از سؤالات خود تهیه کنید.

 سؤالاتی که در مورد مجرای شریانی باز می توانید از پزشک خود بپرسید، عبارتست از:

• آیا PDA سبب بروز این مشکلات شده است؟
• چه آزمایشاتی لازم است؟
• آیا کودک من نیازمند جراحی است؟
• چه جایگزین هایی برای رویکرد درمانی اصلی بیماری پیشنهاد می کنید؟
• آیا لازم است به متخصص قلب اطفال در زمینه نقایص قلبی مادرزادی مراجعه کنم؟
• آیا این بیماری موروثی است؟ اگر مجدد باردار شوم، احتمال ابتلای فزرندم به PDA چقدر است؟
• آیا لازم است فعالیت کودکم را محدود کنم؟
• آیا بروشور یا برگه ای در این زمینه دارید که برای مطالعه با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می دهید؟

اگر سؤال دیگری نیز پیش آمد، حتماً از پزشک خود بپرسید.

انتظارات شما از پزشک

احتمالاً پزشک سؤالاتی از این قبیل را از شما خواهد پرسید:

• چه زمانی متوجه علائم بیماری شدید؟
• آیا علائم همیشگی است یا گاهی بروز می کند؟
• شدت علائم چگونه است؟
• آیا عاملی سبب بهبود علائم می شود؟
• آیا عاملی در تشدید علائم نقش دارد؟
• برای درمان این بیماری چه داروهایی به کودک خود داده اید؟ آیا کودک شما تحت جراحی قرار گرفته است؟
   

پزشک می تواند بر اساس ضربان قلب به وجود مجرای شریانی باز پی ببرد. مجرای شریانی باز می تواند سبب سوفل قلبی شود که پزشک آن را از طریق استوسکوپ متوجه می شود.
اگر پزشک به نقص قلبی مشکوک شود، یک یا چند تست را درخواست می کند، از جمله:

• اکوکاردیوگرام. امواج صوتی تصویرهایی از قلب بدست می دهد که می تواند به پزشک در تشخیص PDA کمک کند، می تواند متوجه شود آیا اندازه دریچه های قلب بزرگ شده و یا اینکه پمپاژ خون را بررسی کند. این تست به پزشک کمک می کند دریچه های قلبی را بررسی کرده و نقایص قلبی را تشخیص دهد.
• عکس برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس. تصویر اشعه ایکس می تواند به پزشک کمک کند تا بیماری های قلب و ریه را شناسایی نماید. اشعه ایکس می تواند بیماری های دیگری بجز نقایص قلبی را نیز نمایان کند.
• الکتروکاردیوگرام (ECG). این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده که به پزشک در تشخیص نقایص قلب و مشکلات ضربانی کمک می کند.
• کاتتریزاسیون قلبی. این تست معمولاً برای تشخیص PDA به تنهایی مورد نیاز نیست اما می تواند برای بررسی سایر نقایص مادرزادی قلب که در اکوکاردیوگرام مشخص شده بکار رود و اینکه آیا کاتتر برای درمان PDA لازم است یا خیر؟ لوله کوچک و منعطفی بنام کاتتر داخل عروق کشاله ران یا بازوی کودک قرار گرفته و از این طریق به داخل قلب هدایت می شود. از راه کاتتریزاسیون، پزشک می تواند عمل بستن مجرای باز شریانی را انجام دهد.
   

درمان های مجرای شریانی باز به سن فرد در شروع درمان بستگی دارد. گزینه ها می تواند شامل این موارد باشد:

• پایش و نظارت. در نوزاد نارس، معمولاً PDA خود بخود بسته می شود. پزشک قلب نوزاد را پایش کرده تا از بسته شدن صحیح عروق خونی مطمئن شود. برای نوزادان بالغ و رسیده، کودکان و بزرگسالانی که PDA کوچکی دارند و مشکلی برای سلامتی آنها ایجاد نشده است، پایش کردن کافی است.
• داروها. در نوزاد نابالغ، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوبروفن یا ایندومتاسین می تواند در بسته شدن PDA کمک کند. داروهای NSAID مواد شیمیایی شبه هورمونی که سبب باز ماندن PDA می شوند، را مهار می کنند. این داروها PDA نوزادان رسیده و بالغ، کودکان و بزرگسالان را نمی بندند.
• جراحی قلب باز. اگر داروها مؤثر نبوده و بیماری کودک شدید شده و یا منجر به عوارضی شود، ممکن است عمل باز قلب توصیه شود. پزشک جراح برش کوچکی بین دو دنده ایجاد کرده تا به قلب نوزاد دسترسی داشته باشد و با استفاده از قیچی و بخیه محل را باز می کند. پس از جراحی، کودک تا چند روز در بیمارستان بستری شده تا تحت مراقبت باشد. این امر معمولاً دو هفته بطول می انجامد تا بهبودی حاصل شود. عمل باز قلب ممکن است به بزرگسالانی که عوارض PDA دارند نیز توصیه شود. خطرات احتمالی عبارتست از گرفتگی صدا، خونریزی، عفونت و فلج شدن دیافراگم.
• عمل کاتتر. نوزادان نابالغ برای گذاشتن کاتتر بسیار کوچک هستند. با این حال، اگر نوزاد بیماری های مرتبط با PDA را نداشته باشد، ممکن است پزشک صبر کند تا نوزاد بزرگ تر شده تا بتواند عمل کاتتر را انجام دهد تا PDA را اصلاح نماید. این عمل می تواند برای درمان نوزادان رسیده، کودکان و بزرگسالان مورد استفاده قرار گیرد. در عمل کاتتر، لوله باریکی بنام کاتتر وارد عروق خونی کشاله ران شده و به سمت قلب هدایت می گردد. از طریق کاتتر، درپوش یا حلقه برای بسته شدن مجرای باز شریان وارد می شود. اگر این عمل بصورت سرپایی انجام شود، کودک یک شب در بیمارستان بستری خواهد شد. عوارض ناشی از عمل کاتتر عبارتست از: خونریزی، عفونت، حرکت حلقه از محل گذاشته شده در قلب.

آنتی بیوتیک درمانی پیشگیرانه

در گذشته، به افرادی که PDA داشتند توصیه میشد پیش از اعمال دندانپزشکی یا سایر عمل های جراحی به منظور پیشگیری از عفونت قلبی (اندوکاردیت عفونی)، آنتی بیوتیک مصرف کنند. امروزه، مصرف آنتی بیوتیک برای پیشگیری به افراد دارای PDA دیگر توصیه نمی شود.
ممکن است لازم باشد کودک در 6 ماه اول پس از عمل کاتتر و اگر همچنان پس از عمل آسیب باقی مانده باشد، آنتی بیوتیک مصرف کند. با پزشک خود درباره نیاز کودک به آنتی بیوتیک پیش از اعمال جراحی مشورت کنید.