کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین به دلیل کمبود سلول های خونی است که از پایینتر بودن از حد طبیعی ویتامین ها نشات میگیرد. ویتامین های مربوط به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها شامل فولات، ویتامین B12 و ویتامین C میباشد.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین هنگامیکه رخ میدهد که بدن به اندازه کافی فولات، ویتامین B12 و ویتامین C دریافت نمیکند. همچنین این عارضه ممکن است زمانی اتفاق بیافتد که بدن در جذب یا پردازش این ویتامین ها دچار مشکل شود.

همه کم خونی ها در اثر کمبود ویتامین ایجاد نمیشوند. سایر علل کم خونی شامل فقر آهن و بیماری های خونی میباشد. به همین دلیل، تشخیص و درمان کم خونی توسط پزشک بسیار حائز اهمیت است. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین معمولا با مصرف مکمل های ویتامین و ایجاد تغییراتی در برنامه غذایی قابل درمان است.
 

علائم و نشانه های کم خونی ناشی از کمبود ویتامین عبارتند از:

• خستگی
• تنگی نفس
• سرگیجه
• رنگ پریدگی یا زردی پوست
• ضربان نامنظم قلب
• کاهش وزن
• بیحسی یا سوزش دست و پا
• ضعف عضلانی
• تغییرات شخصیتی
• جنبش و حرکت های ناپایدار
• گیجی یا فراموشی

معمولا کمبود ویتامین به آهستگی و در طول چند ماه تا چند سال گسترش میابد. علائم کمبود ویتامین ممکن است در ابتدا ناچیز باشد، اما با افزایش کمبود ویتامین، بدتر میشود.
 

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین هنگامی رخ میدهد که بدن شما به اندازه کافی ویتامین های مورد نیاز برای تولید مکفی سلول های قرمز خون سالم دریافت نمیکند. سلول های قرمز خون، اکسیژن را از ریه ها به سرتاسر بدن انتقال میدهند. اگر در رژیم غذایی شما برخی ویتامین ها وجود نداشته باشد، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین بروز میابد. همچنین کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ممکن است به دلیل جذب نادرست مواد غذایی از غذای مصرفی شما باشد.

علل کم خونی ناشی از کمبود ویتامین که با نام کم خونی مگالوبلاستیک نیز شناخته میشود، عبارتند از:
-    کم خونی ناشی از کمبود فولات. ‌فولات که به عنوان ویتامین B9 نیز شناخته می شود، ماده مغذی است که بیشتر در مرکبات و سبزیجات برگ سبز یافت می شود. برنامه غذایی که به صورت مداوم فاقد این ماده غذایی باشد نهایتا به کمبود فولات منتهی می شود. همچنین ناتوانی در جذب فولات نیز می تواند منجر به کمبود آن شود. بیشتر مواد مغذی موجود در غذاها در روده باریک جذب می شوند. افرادی که دچار بیماری های روده باریک مثل، بیماری کرون یا سلیاک باشند و یا افرادی که بخش وسیعی از روده باریک خود را با جراحی خارج کرده اند و یا عمل بای پس  انجام داده اند ممکن است مشکلاتی در جذب فولات غذایی و یا نوع ساخته شده آن (اسید فولیک) داشته باشند. الکل جذب فولات را کاهش می دهد، پس زیاده روی در مصرف الکل ممکن است منجر به کمبود  فولات شود. تجویز برخی داروهای خاص، مثل داروهای ضد حمله عصبی،‌ میتواند با جذب این ماده مغذی تداخل ایجاد کند. نیاز زنان باردار و شیرده به فولات افزایش پیدا می کند، همچنین افرادی که برای بیماری کلیوی تحت همودیالیز هستند، ‌نیاز بیشتری به فولات دارند. غفلت در پاسخ به این افزایش نیاز می تواند منجر به کمبود ویتامین شود.
-    کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 (کم خونی پرنیشیوز). به ندرت کمبود ویتامین  B12 ناشی از کافی نبودن این ویتامین در برنامه غذایی است. این ویتامین بیشتر در گوشت، تخم مرغ و شیر یافت می شود. کمبود زمانی اتفاق میافتد که روده کوچک قادر به جذب این ویتامین نباشد. این مشکل ممکن است طی جراحی معده یا روده اتفاق بیافتد (مانند عمل بای پس معده)، رشد باکتری های غیر نرمال در روده و یا بیماری های روده مثل بیماری کرون یا سلیاک، که با جذب ویتامین تداخل می کند. کمبود ویتامین B12 می تواند ناشی از خوردن کرم کدو از ماهی های آلوده باشد. زیرا کرم کدو مواد مغذی بدن شما را مصرف می کند. در هرحال علت کمبود این ویتامین، اغلب ناشی از فقدان ماده ای به نام فاکتور داخلی معده می باشد. فاکتور داخلی ‌ پروتئینی است  که توسط معده ترشح شده و برای جذب ویتامین B12  ضروری است. ویتامین B12  در معده از ماده غذایی جدا می گردد و  فاکتور داخلی پروتئینی است که توسط معده ترشح شده و به ویتامین B12  متصل می شود و آن را از معده تا روده باریک انتقال می دهد و در آنجا به داخل جریان خون جذب می شود. بدون فاکتور داخلی،  B12 نمی تواند جذب شود و بدن را بدون هیچ ثمری ترک می کند. فقدان فاکتور داخلی ممکن است ناشی از واکنش سیستم  خود ایمنی باشد.  ممکن است سیستم خود ایمنی شما اشتباها به پروتئین هایی که توسط معده ساخته شده است حمله کند. کمبود ویتامین  B12نهایتا منجر به کم خونی می شود. اگر کمبود به علت فقدان فاکتور داخلی معده باشد، کم خونی پرنیشیوز نامیده می شود. پرنشیوز به معنی " کشنده " است. قبل از دسترسی به  آمپول B12  و امکان تزریق این ویتامین، فقدان فاکتور داخلی اغلب کشنده بود. به علت اینکه ویتامین  B12 در مقدار زیاد در کبد ذخیره می شود، ممکن است سالها طول بکشد تا اولین علائم کمبود بروز کند.
-    کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C. کمبود ویتامین  C در رژیم شما نیز می تواند منجر به کم خونی شود. بدن شما برای ساختن سلول های خونی سالم به ویتامین C نیاز دارد. این ویتامین بیشتر در مرکبات یافت می شود. ویتامین C همچنین به جذب آهن که بخش مهمی از ساختار گلبول های قرمز خون است نیز کمک می کند. دلایل دیگری که ممکن است باعث این نوع کم خونی شود شامل سوء تغذیه عمومی، سرطان، هایپرتیروئیدی و یا کاهش توانایی جذب آهن رژیم غذایی می باشند. داروهای خاص درمان سرطان نیز می توانند سبب کمبود ویتامین شوند.
 

عوامل خطر کم خونی ناشی از کمبود ویتامین بر اساس نوع کمبود ویتامین، متفاوت است.

کم خونی ناشی از کمبود فولات

ممکن است در موارد زیر خطر ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات افزایش یابد:

• باردار بودن و عدم مصرف مولتی ویتامین حاوی فولیک اسید.
• ابتلا به مشکلات روده که منجربه اختلال در جذب فولات شود.
• سوء مصرف الکل. زیرا الکل در جذب فولات تداخل ایجاد میکند.
• مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضد تشنج که میتوانند جذب فولات را مسدود سازند.
• برای نارسایی کلیه، تحت درمان همودیالیز بودن.
• تحت درمان سرطان بودنو برخی از داروهای مورد استفاده در درمان سرطان، سوخت و ساز فولات را مختل میسازند.
• عدم مصرف میوه و سبزیجات. چنانچه در برنامه غذایی تان به اندازه کافی میوه و سبزیجات گنجانده نشود، یا بیش از حد طبخ داده شوند، در معرض خطر کم خونی ناشی از فولات قرار خواهید گرفت.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 (کم خونی پرنیشیوز)

در موارد زیر خطر ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 افزایش میابد:

• عدم مصرف گوشت، محصولات لبنی و مواد غذایی سرشار از ویتامین B12. گیاهخوارانی که محصولات لبنی و گوشت حیوانات را مصرف نمیکنند، در این دسته قرار میگیرند.
• ابتلا به یک بیماری روده ای، رشد باکتری های غیر طبیعی در معده یا جراحی معده.
• فقدان فاکتور داخلی. اکثر افراد مبتلا به کم خونی ناشی از ویتامین B12 فاقد فاکتور داخلی (یک پروتئین ترشح شده از معده که جهت جذب ویتامین B12 ضروری است) هستند. کمبود فاکتور داخلی ممکن است به دلیل یک واکنش خود ایمنی یا یک زمینه ارثی باشد.
• مصرف برخی داروها. آنتی اسیدها و برخی داروهای درمان دیابت نوع 2 ممکن است سبب ایجاد تداخل در جذب ویتامین  B12 داشته باشند.
• ابتلا به سایر اختلالات خود ایمنی. افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی ناشی از غدد درون ریز، مانند دیابت یا بیماری تیروئید با خطر ابتلا به نوع خاصی از کم خونی ناشی از ویتامین B12 به نام کم خونی پرنیشیوز یا کمخونی خطرناک مواجه هستند.

کم خونی ناشی از ویتامین C

در موارد زیر خطر ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C افزایش میابد:

• در صورتیکه به سوء تغذیه مبتلا هستید و مواد مغذی و ویتامین های مورد نیاز را دریافت نمیکنید.
• سیگار کشیدن. کشیدن سیگار میتواند منجربه کمبود ویتامین C شود، زیرا جذب آنرا کاهش میدهد.
• سوء مصرف الکل. افرادی که زیاد الکل مصرف میکنند، به میزان کافی ویتامین C جذب نکرده و در معرض ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C قرار میگیرند.
• ابتلا به بیک بیماری مزمن مانند سرطان یا بیماری کلیوی مزمن، با تداخل در جذب ویتامین C خطر ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C را افزایش میدهد.
   

کمبود ویتامین، خطر بسیاری بیماری ها و مشکلات را در فرد افزایش می دهد.

• نقایص هنگام تولد. کمبود فولات در زنان باردار می تواند منجر به نقایص جنینی در مغز و نخاع شود.
• اختلالات دستگاه عصبی. همان طور که B12 برای ساخت گلبول های قرمز خون مهم است، ‌برای عملکرد صحیح دستگاه عصبی نیز لازم و حیاتی است. کمبود ویتامین B12 میتواند منجر به مشکلات عصبی مانند ضعف و سوزن سوزن شدن دائم دست و پا، گیجی و فراموشی گردد. زیرا ویتامین B12 برای عملکرد صحیح مغز ضروری است. کمبود ویتامین B12 می تواند قبل از بروز کم خونی منجر به بروز سایر اختلالات در سلامتی فرد شود.  
• اسکوروی. کمبود ویتامین C میتواند منجر به اسکوروی شود. علائم و نشانه های این بیماری نادر شامل خونریزی زیر پوستی و در اطراف دهان می باشد.

اگر مشکوک هستید که شاید به  کم خونی ناشی از کمبود ویتامین مبتلا باشید، احتمالا باید اول به پزشک خانواده و یا پزشک عمومی مراجعه نمایید. به هر حال در بعضی موارد، ممکن است شما به پزشک متخصص اختلالات خونی (هماتولوژیست) ارجاع داده شوید.
در اینجا بعضی اطلاعات مفید در جهت  کسب آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک  گردآوری شده اند.

آنچه میتوان انجام داد

• هر علامتی را که تجربه کردید، بنویسید. حتی هر نشانه ای که شاید به نظرتان  به علت ملاقات تان با دکترتان  مربوط نباشد.
• اطلاعات شخصی کلیدی و مهم شامل هر استرس بزرگ و یا تغییرات اخیر در زندگی شما را یادداشت کنید.
• لیستی از تمام داروها مانند هر گونه ویتامین یا مکملی که مصرف می کنید، تهیه کنید.

سوالاتی که در نظر دارید آنها را از پزشک بپرسید را یادداشت نمایید. زمان شما برای ملاقات با پزشک محدود است، بنابراین تهیه کردن لیستی از سئوالات برای استفاده بهینه از زمان به شما کمک می کند. بعضی سوالات اساسی که میتوانید پیرامون کم خونی ناشی از کمبود ویتامین از پزشک خود بپرسید عبارتند از: 

• مهمترین دلیل علائم این بیماری چیست؟
• آیا دلایل دیگری برای علائمی که در من مشاهده می شود وجود دارد؟
• آیا این شرایط دائمی است و یا موقت؟
• چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• آیا راه دیگری نیز غیر از راهی که پیشنهاد کردید وجود دارد؟
• من بیماری های دیگری نیز دارم، چگونه میتوان  همه این مشکلات  را در کنار یکدیگر کنترل نمود؟
• آیا غذایی هست که من باید به برنامه غذایی خودم اضافه کنم؟
• آیا بروشور یا  کتابچه ای هست که بتوانم برای مطالعه با خودم داشته باشم؟ چه وب سایتی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می کنید؟

به غیر از سئوالاتی که برای پرسیدن از پزشک آماده کرده اید، هر زمانی که چیزی را متوجه نشدید، در پرسیدن سئوالات خود درنگ نکنید. 

انتظارات شما از پزشک 
احتمالا پزشک از شما سوالاتی  خواهد پرسید. آماده بودن برای جواب به آن سوالات به شما کمک می کند که بتوانید زمان ملاقات را بیشتر صرف همان مواردی کنید که مدنظرتان است.  
پزشک ممکن است سوالات زیر را از شما بپرسد:

• چه زمانی اولین علائم بیماری را در خود دیدید؟
• چقدر این علائم جدی و آزار دهنده هستند؟
• چه چیزهایی علائم بیماری را در شما تشدید می کنند؟
• چه چیزهایی علائم بیماری را در شما تخفیف می دهند؟
• آیا گیاهخوار هستید؟
• معمولا در طی روز چند واحد میوه یا سبزی را مصرف می کنید؟
• آیا الکل می نوشید؟‌ اگر جواب بله است، هر چند وقت یکبار و چقدر مصرف می کنید؟‌
• آیا سیگاری هستید؟
   

پزشک طی یک آزمایش خون، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین را تشخیص می دهد. در آزمایش خون این موارد چک می شود:
-    سطح گلبول قرمز خون. در کم خونی تعداد گلبول قرمز کمتری خواهید داشت. در آنمی کمبود ویتامین، گلبول های قرمز شما بزرگ و تکامل نیافته اند. در آنمی های بسیار پیشرفته،گلبول های سفید و پلاکتها نیز در زیر میکروسکوپ غیر نرمال به نظر می رسند.
-    مقدار فولات،‌ ویتامین B12 و ویتامین C در خون. سطح فولات و ویتامین B12 در یک زمان سنجیده می شوند زیرا کمبود این دو ویتامین به هم مربوط می باشد.

تست های دیگر برای کمبود B12

اگر آزمایش خون، آنمی ناشی از کمبود ویتامین را نشان دهد، پزشک شما ممکن است تستهای دیگری را برای تشخیص دادن نوع و دلیل آنمی پیشنهاد کند. تشخیص کمبود ویتامین B12 ممکن است به صورت اختصاصی نیاز به تست های بیشتری داشته باشد،‌ مانند:‌
-    تست آنتی بادی ها. پزشک ممکن است از شما نمونه خون بگیرد تا مقدار آنتی بادی ها و در نتیجه وضعیت فاکتور داخلی را بررسی کند. نتیجه آزمایش ابتلا به آنمی پرنیشیوز را نشان می دهد.  
-    تست متیل مالونیک اسید. شما ممکن است برای تشخیص وجود ماده ای به نام متیل مالونیک اسید تست خون و ادرار انجام دهید. سطح این ماده در بدن افرادی که دچار کمبود ویتامین B12 هستند بیشتر است.
-    شیلینگ تست. در این تست ابتدا شما مقداری ویتامین B12 رادیو اکتیو (نشانه دار) را می بلعید و سپس خون شما مورد آزمایش قرار می گیرد که آیا بدن شما ویتامین B12 را جذب کرده است یا نه. در مرحله بعدی شما ترکیبی از ویتامین B12 رادیو اکتیو و فاکتور داخلی را می بلعید. اگر ویتامین B12 فقط زمانی که به همراه فاکتور داخلی دریافت شده بود،‌جذب شده است، تایید کننده این موضوع است که بدن شما فاقد فاکتور داخلی است. اگر بدن شما ویتامین B12 را با و یا بدون فاکتور داخلی جذب نمی کند،‌ احتمالا شما دچار مشکلات عمومی جذب می باشید.
 

درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شامل مکمل درمانی و ایجاد تغییر در سبک زندگی است:‌
-    درمان کم خونی ناشی از کمبود فولات. درمان شامل یک رژیم غذایی سالم و دریافت مکمل اسید فولیک (به اندازه ای که توسط پزشک برای شما تجویز شده است) می باشد. در بیشتر موارد مکمل اسید فولیک به صورت خوراکی مصرف می شود. دوز معمول 400 میکروگرم در روز و برای بیشتر زنان باردار  600 میکروگرم هر روز می باشد. اگر شما نتوانید فولات را به راحتی جذب کنید، ممکن است به مصرف مکمل اسید فولیک در سراسر زندگی نیاز داشته باشید.
-    درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 (کم خونی پرنیشیوز). می توانید کمبود ویتامین B12 را  که به علت عدم کفایت ویتامین B12 در رژیم ایجاد شده است را با تغییر برنامه غذایی و یا مصرف مکمل ویتامین B12، زیر نظر پزشک درمان کنید. اگر بدنتان  نمیتواند B12 را جذب کند، نیاز به تزریق ویتامین B12 و یا اسپری بینی B12 خواهید داشت. در ابتدا هر چند روز یکبار نیاز به تزریق و یا اسپری بینی خواهید داشت. در نهایت این درمان به ماهی یکبار تقلیل می یابد. درمان سریع ضروری است. زیرا اگر کمبود در طی چند ماه درمان نشود ممکن است عوارض عصبی ناشی از کمبود ویتامین B12 برای همیشه در فرد باقی بماند. 
-    درمان کم خونی ناشی از ویتامین C. این نوع کم خونی نادر با مصرف قرص ویتامین C (به اندازه ای که پزشک به شما تجویز کرده است) درمان می شود. به علاوه، افزایش مصرف مواد غذایی و نوشیدنی هایی که حاوی ویتامین C هستند نیز ضروری است.
 

شما می توانید  توسط یک برنامه غذایی متعادل و دریافت مولتی ویتامین ها برخی از انواع کم خونی ناشی از کمبود ویتامین را درمان کنید. مصرف مولتی ویتامین به خصوص در دوران بارداری و زمان شیر دهی توصیه می شود.

مواد غذایی سرشار از فولات شامل:

• میوه های و نوشیدنی های دسته مرکبات
• سبزیجات برگ سبز تیره
• غلات غنی شده، مانند نان یا کورن فلکس
• حبوبات خشک

غذاهایی که ویتامین B12 در آنها ذخیره شده:

• گوشت سفید و قرمز و نرم تنان صدف دار دریایی
• تخم پرندگان
• شیر، پنیر، ماست

غذاهایی که به مقدار فراوان حاوی ویتامین C هستند:‌

• میوه ها و نوشیدنی های دسته مرکبات
• گوجه فرنگی
• فلفل شیرین
• طالبی
• کلم بروکلی

بیشتر بزرگسالان روزانه به مقدار مشخصی از ویتامین های زیر نیاز دارند:

• ویتامین B12: 2.4 میکروگرم
• فولات یا اسید فولیک: 400 میکروگرم
• ویتامین C: 75 تا 90 میلی گرم

معمولا یک رژیم متعادل، مقادیر مورد نیاز مذکور از ویتامین ها را تامین می کند. از پزشک خود سئوال کنید که آیا به مکمل نیاز دارید یا خیر. افراد سیگاری 35 میلی گرم در روز بیشتر به ویتامین C نیاز دارند.
اگر در بستگان شما کسی مبتلا به این بیماری است، این امر را  به پزشک خود اطلاع دهید زیرا کم خونی پرنیشیوز می تواند ارثی باشد. پزشک در چند دوره از خون شما آزمایش به عمل می آورد. اگر تست ها نشان دهنده کمبود ویتامین B12  باشند، شما می توانید قبل از مشاهده علائم و نشانه های این بیماری، درمان را آغاز کنید. تشخیص و درمان زود هنگام کم خونی پرنیشیوز می تواند به پیشگیری از عوارض احتمالی کمک کند.
رعایت دو عامل دیگر به شرح زیر نیز می تواند در پیشگیری از کم خونی ناشی از کمبود ویتامین به شما کمک کند:
-    سیگار نکشید. سیگار کشیدن در جذب ویتامین های ضروری بدن مثل ویتامین C،  اختلال ایجاد می کند. پس ممکن است خطر ابتلا به کم خونی را در شما افزایش دهد. بهترین کاری که می توانید برای سلامت خود انجام دهید،‌ ترک کردن کامل سیگار است. اگر نمی توانید این کار را انجام دهید، با پزشک خود درباره نیازهای تغذیه ای افزایش یافته تان صحبت کنید. 
-    مصرف الکل را محدود کنید. الکل می تواند به ایجاد کم خونی ناشی از کمبود ویتامین کمک کند. لذا محدود کردن مصرف الکل ایده بسیار خوبی است. راهنمای تغذیه ایالات متحده پیشنهاد می کند که مردان بیشتر از دو بار در روز الکل مصرف نکنند و زنان دریافت الکل را به یکبار در روز محدود کنند.