1. مغز استخوان و سلول های بنیادی هماتوپوئیتیک چه هستند؟
مغز استخوان، ماده ایی نرم و اسفنجی شکل در داخل استخوان است؛ در آن سلول های نابالغ تحت عنوان هماتوپوئیتیک و یا سلول های بنیادی تشکیل دهنده خون وجود دارد (سلولهای بنیادی هماتوپوئیتیک متفاوت از سلول های بنیادی جنینی هستند. سلولهای بنیادی جنینی، به هر نوع سلولی در بدن تبدیل می شوند).
سلول های بنیادی هماتوپوئیتیک تقسیم می شوند تا سلولهای بنیادی تشکیل دهنده خون بیشتری تولید شود و یا بالغ شده و به یکی از سه نوع سلول خونی تبدیل می شوند : گلبول های سفید خون، جهت مبارزه با عفونت ؛ گلبول های قرمز خون، جهت اکسیژن رسانی؛ و پلاکتها، جهت کمک به لخته شدن خون. بیشتر سلولهای بنیادی هماتوپوئیتیک در مغز استخوان یافت می شوند، اما برخی از سلولها، تحت عنوان سلولهای بنیادی خون محیطی (PBSC)، در جریان خون یافت می شوند. خون موجود در بند ناف نیز حاوی سلولهای بنیادی هماتوپوئیتیک است. سلول موجود درهر یک از این منابع را می توان در پیوند استفاده کرد.
2. پیوند مغز استخوان و پیوند سلول های بنیادی خون محیطی چه هستند؟
پیوند مغز استخوان (BMT) و پیوند سلول های بنیادی خون محیطی (PBSCT) روش های هستند که از طریق آنها سلول های بنیادی از بین رفته به دلیل دوز بالای شیمی درمانی و / یا پرتودرمانی بازگردانده می شوند. سه نوع پیوند وجود دارد:
- در پیوند آتولوگ، بیمار سلولهای بنیادی خود را دریافت خواهد کرد.
- در پیوند سینرژیک، بیمار سلول های بنیادی را از دو قلوی مشابه خود دریافت می کند.
- در پیوندهای آلوژنیک، بیمار بافت پیوندی را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، و یا هر یک از والدین و یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند.
3. چرا از پیوند مغز استخوان (BMT ) و پیوند سلول های بنیادی خون محیطی (PBSCT) در درمان سرطان استفاده می شود؟
یکی از دلایل استفاده از BMT و PBSCT در درمان سرطان این است که بیمار می تواند شیمی درمانی و / یا پرتودرمانی با دوز بالا انجام دهد. برای درک بیشتر این موضوع، اطلاعاتی در مورد شیمی درمانی و پرتو درمانی و نحوه ی عملکردشان بیان می شود.
شیمی درمانی و پرتو درمانی عموما بر سلول هایی تاثیر می گذراند که به سرعت تقسیم می شوند؛ سلول های سرطانی بیشتر از سلول های سالم تقسیم می شوند. از آنجا که سلول های مغز استخوان نیز بارها تقسیم می شوند، درمان با دوز بالا می تواند به شدت به آنها آسیب زده و یا آنها را نابود کند. بدون مغز استخوان سالم، بیمار دیگر قادر به ساختن سلول های خونی مورد نیاز برای حمل اکسیژن، مبارزه با عفونت و جلوگیری از خونریزی نیست. BMT و PBSCT، سلول های بنیادی نابود شده در طی درمان را جایگزین می کنند. سلولهای پیوندی سالم، توانایی مغز استخوان در تولید سلولهای خونی مورد نیاز را باز می گرداند.
در برخی از انواع سرطان خون، اثر پیوند علیه تومور(GVT) حاصله از BMT و PBSCT آلوژنیک، دراثربخشی درمان بسیار مهم است. GVT هنگامی رخ میدهد که سلول های سفید خون فرد دهنده، سلول های سرطانی باقی مانده در بدن بیمار پس از شیمی درمانی و / یا پرتودرمانی (تومور) را به عنوان عامل خارجی شناخته و به آنها حمله می کند.
4. برای چه نوع سرطان از پیوند مغز استخوان (BMT ) و پیوند سلول های بنیادی خون محیطی (PBSCT) استفاده می شود؟
از BMT و PBSCT در درمان لوسمی و لنفوم استفاده می شود. زمانی تاثیرشان بیشتر است که لوسمی یا لنفوم در حال بهبودی باشد (علائم و نشانه های سرطان وجود نداشته باشد). از PBSCT و BMT در درمان سرطان های دیگر مانند نوروبلاستوم (سرطان سلول های عصبی نابالغ، عمدتا در نوزادان و کودکان) و میلوم چندگانه استفاده می شود. محققان در حال انجام آزمایش های بالینی (مطالعات تحقیقاتی) بیشتری هستند تا از BMT و PBSCT در درمان انواع دیگر سرطان نیز استفاده کنند.
5. چگونه سلول های بنیادی فرد دهنده در پیوند آلوژنیک یا سینرژیک با سلول های بنیادی بیمار منطبق می شوند؟
برای به حداقل رساندن عوارض جانبی بالقوه، پزشک اغلب از سلول های بنیادی "با بیشترین تشابه" استفاده می کند. انسان ها، مجموعه های مختلفی از پروتئین بر روی سطح سلولهای خود دارند؛ آنها را به عنوان "آنتی ژن لکوسیت وابسته" انسانی (HLA) می شناسند و برای تشخیصشان نیاز به آزمایش خون تخصصی است.
در اغلب موارد، موفقیت پیوند آلوژنیک به مطابقت HLA سلول های بنیادی فرد دهنده با سلول های بنیادی فرد دریافت کننده وابسته است. هرچه تعداد آنتی ژن های سازگار بیشتر باشد، شانس پذیرش پیوند بالاتر می رود. به طور کلی، احتمال بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD) در صورت مطابقت سلول های بنیادی اهدا کننده و گیرنده بسیار کم است.
بستگان نزدیک بخصوص برادر و خواهر نسبت به فرد غیرخویشاوند، احتمال همسانی HLA بیشتری دارند. با این حال تنها 25 تا 35 درصد از بیماران، خواهر و برادر-HLA همسان دارند. شانس به دست آوردن سلول های بنیادی-HLA همسان از یک فرد دهنده ی غیرخویشاوند حدود 50 درصد است. در اهداکنندگان غیرخویشاوند ، انطباق HLA به پس زمینه قومی و نژادی وابسته است. اگر چه تعداد اهداکنندگان در حال افزایش است، افراد دارای گروه های قومی و نژادی خاص، شانس پایین تری در پیدا کردن اهدا کننده دارند. ثبت اهدا کنندگان داوطلب در پیدا کردن یک فرد دهنده ی غیرخویشاوند مناسب، کمک کننده است.
از آن جهت که دوقلوهای مشابه دارای ژن های مشابه نیز هستند، آنتی ژن های HLA همسانی خواهند داشت. در نتیجه، بدن بیمار پیوند دو قلوی مشابه خود را می پذیرید. با این حال، تعداد دوقلوهای همسان زیاد نیستند و در نتیجه پیوند سینرژیک نادر است.
6. چگونه مغز استخوان برای پیوند تهیه می شود؟
سلولهای بنیادی مورد استفاده در پیوند BMT ، از مایع درون استخوان به نام "مغز استخوان" گرفته می شود. به طور کلی، روش گرفتن مغز استخوان ،به نام "برداشت"، برای هر سه نوع BMT (اتولوگ، سینرژیک و آلوژنیک) مشابه است. در هنگام اهدا، یا از بیهوشی عمومی و یا از بیهوشی منطقه ای (زیر کمر) استفاده می شود. سوزن از طریق پوست به استخوان لگن ( و یا در موارد نادر در استخوان جناغ) وارد شده و از آنجا مغز استخوان گرفته می شود. این عمل حدود یک ساعت طول می کشد.
سپس مغز استخوان برداشت شده، جهت حذف خون و قطعات استخوانی پردازش می شود. مغز استخوان برداشت شده با یک ماده نگهدارنده ترکیب و منجمد می شود تا زمان مورد نیاز زنده بمانند. این روش به عنوان "انجماد" شناخته می شود. سلول های بنیادی می توانند برای سال های متمادی منجمد شوند.
7. چگونه سلول های بنیادی خون محیطی برای پیوند تهیه می شود؟
سلولهای بنیادی مورد استفاده در PBSCT از جریان خون گرفته می شوند. فرایندی به نام "آفرزیس" و یا "لوکافریسیس" برای به دست آوردن PBSC مورد نیاز پیوند استفاده می شود. 4 یا 5 روز قبل از این فرایند، به فرد دهنده دارویی برای افزایش تعداد سلول های بنیادی آزاد شونده در جریان خون داده می شود.
در این روش، خون از طریق یک ورید بزرگ در بازو یا یک کاتتر ورید مرکزی گرفته می شود (یک لوله قابل انعطاف در یک ورید بزرگ در گردن، قفسه سینه یا ناحیه کشاله ران وارد می شود). دستگاهی، سلول های بنیادی را از خون جدا می کند. خون، به اهداکننده بازگردانده و سلول های جمع آوری شده ذخیره می شوند. این روش معمولا 4 تا 6 ساعت طول می کشد. سپس، سلول های بنیادی تا زمان اهدا منجمد می شوند.
8. چگونه سلول های بنیادی بند ناف برای پیوند تهیه می شود؟
سلول های بنیادی از خون بند ناف نیز گرفته می شوند. برای رسیدن به این منظور، مادر قبل از تولد نوزاد باید به بانک خون بند ناف مراجعه کند. در این بانک، از مادر می خواهند تا پرسشنامه ایی را تکمیل کند و مقداری خون بدهد.
بانک خون بند ناف ممکن است عمومی و یا خصوصی باشد. در صورت عمومی بودن، سلول های بنیادی اهدا شده به فرد همسان ثبت نام شده داده می شود. در صورت خصوصی بودن، سلول های بنیادی اهدا شده برای خانواده ذخیره شده تا در موارد مورد نیاز خانوادگی استفاده شود.
پس از تولد نوزاد از بند ناف قطع شده ، خون و جفت ذخیره می شود. این فرایند، خطری برای مادر و کودک ندارد. در صورت موافقت مادر، خون بند ناف پردازش و برای ذخیره در بانک خون بند ناف، منجمد می شود. مقدار سلول های بنیادی بدست آمده از بند ناف و جفت کم هستند و به این دلیل برای کودکان و یا افراد کم سن استفاده می شوند.
9. آیا اهدای مغز استخوان خطری دارد؟
از آنجا که مقدار کمی از مغز استخوان گرفته می شود، معمولا مشکلی برای فرد دهنده به وجود نمی آید. جدی ترین خطر در ارتباط با اهدای مغز استخوان، استفاده از بیهوشی در طی عمل است.
منطقه ایی که از آن مغز استخوان گرفته می شود برای چند روز سفت و یا دردناک می شود و فرد احساس خستگی می کند. در عرض چند هفته، بدن فرد دهنده، مغز استخوان گرفته شده را جایگزین می کند؛ اما، زمان مورد نیاز برای بهبودی در هر فرد متفاوت است. برخی افراد طی 2 یا 3 روز بهبود پیدا می کنند، در حالی که بهبودی کامل در دیگر افراد 3 تا 4 هفته وقت می برد.
10. آیا اهدای سلول های بنیادی خون محیطی (PBSCT) خطری دارد؟
عمل "آفرزیس" معمولا کمی دردناک است. در طول این عمل، فرد ممکن است در اطراف لبها احساس سبکی، لرز، و کرختی و در دستان احساس گرفتگی و اسپاسم داشته باشد. برخلاف اهدای مغز استخوان(BMT) ، اهدای PBSC به بیهوشی نیازی ندارد. داروهایی که برای تحریک آزادسازی سلولهای بنیادی مغز استخوان در جریان خون استفاده می شوند باعث دردهای عضلانی و استخوانی، سردرد، خستگی، تهوع، استفراغ، و / یا مشکلات خواب می شوند. این عوارض معمولا طی 2 تا 3 روز پس از آخرین مصرف از بین می روند.
برای مطالعه بخش دوم سوالات می توانید اینجا کلیک کنید.
