دوست گرامی ، دوست گرامی ، راي حفظ و بقاي سلامت چشم ها، توليد و تخليه مداوم اشک اهميت بسزائي دارد. اشک چشم را مرطوب کرده، به ترميم زخم کمک مي کند و از چشم در برابر عفونت محافظت مي کند. در افرادي که مبتلا به خشکي چشم هستند، توليد اشک چشم کمتر است و يا اشک کيفيت مطلوبي ندارد و در نتيجه اشک قادر نيست سطح چشم را لغزنده، نرم و راحت نگه دارد.

لايه اشکي

اشکي که روي چشم را فرش مي کند از سه لايه تشکيل شده است: يک لايه خارجي (سطحي) يا لايه چربي ( ليپيدي) که از تبخير سريع اشک جلوگيري کرده و کمک مي کند تا اشک روي چشم بماند؛ يک لايه مياني (لايه آبکي) که قرنيه و ملتحمه را تغذيه مي کند؛ و يک لايه عمقي (لايه موسيني) که کمک مي کند تا لايه آبکي اشک در سطح چشم پخش شود و چشم مرطوب شود. زماني که ما پا به سن مي گذاريم، معمولا چشممان اشک کمتري توليد مي کند. از طرفي، در بعصي موارد چربي و موسيني که توسط چشم توليد مي شود، کيفيت پائيني دارد و اشک نمي تواند به اندازه کافي روي چشم بماند تا چشم را لغزنده و مرطوب نگهدارد.

توليد اشک

توليد اشک از دو منبع کاملا متفاوت انجام مي شود. يکي توليد و ترشح آهسته و مداوم اشک از غدد کوچک فرعي اشک که به آن ترشح پايه اشک مي گوئيم و مسئول نرم و مرطوب کردن سطح چشم است. راه ديگر، ترشح مقادير زياد اشک از غده اصلي اشک در پاسخ به تحرک شدن چشم که به آن ترشح رفلکسي مي گو ئيم؛ مثلا زماني که چيزي در چشم مي افتد و يا فرد گريه ميکند. ترشح اشک به روش دوم چون سريعا از چشم خارج مي شود، تأثيرچنداني در مرطوب کردن چشم ندارد. در کساني که خشکي چشم دارند، ترشح پايه اشک کاهش يافته است و ممکن است به علت خشکي چشم فرد دچار اشکريزش رفلکسي شود.

علائم خشکي چشم

معمولا علامت اصلي خشکي چشم احساس خراش يا شن ريزه در چشم شبيه افتادن جسم خارجي در چشم است. سايرعلائم مي تواند بصورت سوزن سوزن شدن يا سوزش چشم، اشکريزش شديد که بدنبال خشکي شديد چشم اتفاق مي افتد، و درد و قرمزي چشم باشد. گاهي اوقات افراد مبتلا به خشکي چشم احساس سنگيني پلک، يا تاري، تغيير و کاهش بينائي دارند اما از بين رفتن بينائي شايع نيست. خشکی چشم اغلب در اواخر روز بدتر می‌شود. با تشدید خشکی چشم، کیفیت زندگی فرد مبتلا به خشکی چشم تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

علل خشکي چشم

هر عاملی که عملکرد تولید اشک را نامطلوب کند، موجب خشکی آن می‌شود. در بسیاری از موارد لایه اشک ‌هیپراسمولار می‌شود که دلیل آن، کاهش ترشح مایع یا تبخیر زیاد اشک است.‌ هیپراسمولاریتی اشک به التهاب در سطح چشم و بی‌ثباتی روند تولید اشک منتهی می‌شود.

خشکي چشم در زنان بخصوص پس از يائسگي شايع تر است. با کمال تعجب در بعضي افراد مبتلا به خشکي چشم، اشکريزش وجود دارد. دليل آن اين است که در اين افراد چشم موسين و چربي کمتري ترشح مي کند. در نتيجه اشک قادر نخواهد بود که مدت زيادي در چشم باقي بماند تا چشم را مرطوب نگهدارد.

استفاده‌کنندگان از لنزهای تماسی، افرادی که به‌تازگی تحت جراحی تصحیح عیوب انکساری قرار گرفته‌اند، افراد در معرض آلودگی‌های شغلی و محیطی، مبتلایان به بیماری‌های سیستمیک مانند پارکینسون، دیابت و بیماری‌های اتوایمیون و مصرف‌کنندگان برخی از داروهای سیستمیک و موضعی، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به خشکی چشم قرار دارند.

خشکي چشم ممکن است در آب و هواي خشک و همچنين بدليل استفاده از داروهاي آنتي هيستامين، ضد احتقان هاي بيني، آرامبخش و ضد افسردگي ايجاد شود. بنابراين بيماران بايد ليست داروهايي را که مصرف مي کنند به پزشک معالج اطلاع دهند زيرا ممکن است بعضي از اين داروها خشکي چشم را تشديد کنند.

افراد مبتلا به خشکي چشم، مستعد عوارض جانبي قطره هاي چشمي هستند. به عنوان مثال ماده نگهدارنده در قطره هاي اشک مصنوعي نيز مي تواند چشم را تحريک کند. به همين علت، گاهي اوقات لازم است که از قطره هاي اشک مصنوعي فاقد ماده نگهدارنده اسستفاده کنيم.

افرادي که مبتلا به بيماري هاي بافت همبند نظير روماتيسم مفصلي هستند، ممکن است دچار خشکي چشم شوند. ذکر اين نکته حائز اهميت است که گاهي اوقات خشکي چشم علامتي از "سندروم شوگرن" است. سندروم شوگرن بيماريي است که غدد مرطوب کننده نظير غدد اشکي و بزاقي را درگير مي کند لذا دهان فرد نيز خشک است. با معاينه فيزيکي کامل ممکن است بتوانيم بيماري زمينه اي را تشخيص دهيم.

درمان خشکي چشم

درمان‌های غیردارویی

۱) دوری از باد، محیط غبار و دود آلود و محیط‌های خشک در این گروه از بیماران توصیه می‌شود. اعمالی مانند دور کردن صندلی کار از مقابل دستگاه تهویه هوا، به کار بردن مرطوب کننده‌های هوا، در نظر گرفتن فواصل استراحت کوتاه در هنگام کار طولانی‌مدت با کامپیوتر، استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی پیش از شروع علایم و اجتناب از مصرف داروهایی که خشکی چشم ایجاد می‌کنند، در برخی از بیماران در مراحل خفیف بیماری موثر است. شاید بیمار شما نمی‌داند که آنتی‌هیستامین مصرفی‌اش برای درمان آلرژی یا بی‌خوابی، ضداحتقان‌های موضعی یا داروهایی که خاصیت آنتی‌کولینرژیک دارند، ممکن است خشکی چشم ایجاد کند.

۲) بهداشت پلک: عملکرد پلک‌ها به خصوص در بیمارانی که به اختلال عملکرد غده میبومین مبتلا هستند، حیاتی است. چنین بیمارانی باید از کمپرس گرم، ماساژ پلک و شست‌وشوی پلک با صابون‌هایی که تحریک کننده نیستند، استفاده کنند. ترکیبات حاوی پلی‌اتیلن‌گلیکول و سورفاکتانت‌های غیرمحرک می‌توانند به تمیز کردن پلک‌ها بدون تحریک خود چشم کمک کنند.

۳) بستن مجرای خروجی اشک: در موارد خشکی شدید چشم مجرای خروخی اشک با کمک وسایل مسدود کننده ای موسوم به پونکتال پلاگ بطور موقت بسته می شود و در صورت موثر بودن ممکن است با جراحی مجرای اشکی بطور دائمی بسته شود تا اشک تولید شده در چشم باقی مانده و کاهش تولید اشک را جبران کند. در مورد برخی از بیماران که به خشکی شدید چشم مبتلا هستند، از لنزهای تماسی برای بهبود سطح چشم کمک می‌گیرند.

۴) مکمل‌های غذایی: اسیدهای چرب ضروری، اثر مثبتی بر روند تولید چربی به‌وسیله غده میبومین دارند، در نتیجه التهاب پلک را کاهش می‌دهند. این اسیدهای چرب ضروری در دانه‌های گیاهی و روغن ماهی موجودند. فرد می تواند از کپسولهای امگا 3 استفاده کند.

درمان هاي دارویی جديد خشکي چشم

استفاده از داروهاي افزايش دهنده توليد و ترشح اشک نيز در سال هاي اخير مطرح شده است. قطره چشمي سايکلوسپورين Cyclosporine eye drops ، در خشکي چشم ناشي از بيماري هاي بافت همبند نظير سندروم شوگرن و روماتيسم مفصلي موثر است که وارد بازار داروی ایران نیز شده است.این دارو توسط شرکت سینا دارو با نام قطره چشمی لاکروسپورین 0/05% تولید شده است. مکانیسم عمل دقیق این دارو مشخص نیست. به نظر می رسد سیکلوسپورین در بیمارانی که به دلیل التهابات چشمی (مانند کراتوکنژنکتیویت) مبتلا به خشکی چشم شده اند، به عنوان یک تعدیل کننده سیستم ایمنی عمل می کند. از نظر مقدار و چگونگی مصرف در بیماران بزرگتر از 16 سال: 1 قطره دو بار در روز به فاصله 12 ساعت در هر چشم چکانده می شود.

بر اساس گزارشات علمي پيلوکارپين خوراکي Pilocarpine یا Oral Salagan باعث افزايش ترشحات بدن و ترشح اشک مي شود. دارو ديگري بنام HydroEye™ که ترکيبي از اسيد هاي چرب امگا – 6 ، موسين، و کوفاکتورهاي مغذي است که علت اصلي خشکي چشم را درمان مي کند. اين ترکيب قدرتمند و مفيد از خشکي چشم و تحليل غدد اشکي جلوگيري مي کند و باعث ترشح مناسب اشک و بهبود ساختمان و عملکرد غدد اشکي ، سلول هاي گابلت ملتحمه و توليد موسين مي شود.

قطره های چشمی Artelac و Aquaissو Artelac Advancedو Olixia قطره های چشمی یک هستند که وارد بازار داروئی ایران شده و فاقد ماده نگه دارنده می باشند؛ در عین حال که خشکی چشم را درمان می کنند، باعث حساسیت چشم نمی شوند.